ԵՐԵՎԱՆ, 5 փետրվարի — Sputnik. Ամբողջ աշխարհին հայտնի է Պավլովների տան պաշտպանության պատմությունը: Այն պաշարելու ժամանակ գերմանացիները ավելի շատ կորուստ ունեցան, քան Ֆրանսիայի գրավման ժամանակ, սակայն տունն այդպես էլ անառիկ մնաց: Հերոսական մահով ընկած նրա պաշտպանների թվում էր 13-րդ դիվիզիայի 42-րդ գնդի քաղաքական ղեկավար Վաչիկ Ավագիմովը:
Թանգարանում պահպանվում են մարտական հրամաններն ու մարտական գործուղությունները նկարագրող ամսագրեր, որոնք վկայում են, որ հայերը հիմնականում հրամանատարներ են եղել ամենանշանավոր ու կարևոր հատվածներում: Ստալինգրադի ճակատամարտում որդուն է կորցրել ԿԿ ՀԿԿ(բ) քաղբյուրոյի անդամ Անաստաս Միկոյանը: Ավագ լեյտենանտ Վլադիմիր Միկոյանը 434 կործանիչ գնդի օդաչուն էր:
«Ստալինգրադում հրամանատարությամբ զբաղվելը լուրջ մարտահրավեր էր և ճակատագրի փորձություն: Պատերազմի մասնակիցներին պարգևներ չէին շռայլում: Հերոսի աստղով պարգևատրվեցին ընդհամենը 125 մասնակից, որոնցից 4-ը հայեր էին», — ասում է Վասինը:
Քաղաքի պաշտպանության վառ դրվագներից մեկը դարձավ 33-րդ գվարդիական դիվիզիայի ավագ լեյտենանտ Սուրեն Միրզոյանի սխրանքը: Դժվար կռիվներում նա կորցրեց անձնակազմի մոտ 80 տոկոսը և, գրեթե միայնակ, շարունակեց պայքարել ու հետ մղել Մանշտեյնի տանկերը, որոնք ճեղքում էին Պաուլյուսի շրջապատած խմբավորումը:
Պաշտպանության մեկ այլ մասնակից` լեյտենանտ Համլետ Դալլաքյանը, ով հրամանատարային կետի հետ կապն ապահովող դասակի ղեկավարն էր, մեկ տարի անց իր հուշերն ամփոփեց երկու հեղինակային գրքերում՝ «Ինչպես է դա եղել» (Как это было") և «Հարյուր խաչ» ("Сто крестиков").
«Ստալինգրադի ռազմաճակատի մարտական գործողություններին Հայաստանում ձևավորված երեք հրաձգային դիվիզիա էր մասնակցում: Հայրենական մեծ պատերազմում հայերի դերն ու մասշտաբը գնահատելու համար բավական է միայն նայել թվերին: Հայաստանում 1941 թվականին բանակային տարիքի տղամարդկանց մոբիլիզացիան հասավ շուրջ 37 տոկոսի: Փոքր հանրապետության համար սա բավական զգալի թիվ է», — ասում է Վասինը:
Թանգարանի տնօրենի խոսքով` հայկական դիվիզիաներից մեկը վերափոխվել էր գվարդիականի՝ Դոնի աջ ափին պլացդարմի գրավման համար: Հայկական մյուս ստորաբաժանումն իր խիզախությամբ փայլեց «Ստորին» գյուղի տարածքի «Բարիկադներ» գործարանի ծանր մարտերում՝ պաշտպանելով հայտնի «Լյուդնիկի կղզին» և թշնամուն Վոլգայի մոտ չթողնելով:
Ստալինգրադի ճակատամարտի համար Խորհրդային Միության հերոս դարձած հայեր
Բաղյան Գրիգորի Կարապետի. 387-րդ հրաձգային գնդի կոմիսար, այնուհետև քաղաքական հարցերով 15-րդ գվարդիական հրաձգային դիվիզիայի, 47-րդ գվարդիական հրաձգային գնդի հրամանատարի տեղակալ: Ստալինգրադի ճակատամարտում ցուցաբերած արիության համար պարգևատրվել է Կարմիր աստղի շքանշանով: 1945 թվականի հունիսի 29-ին արժանացել է Խորհրդային Միության հերոսի կոչման:Բուռնազյան Սերգեյ Ավդեի. ավագ լեյտենանտ, 866-րդ կործանիչ ավիացիոն գնդի ավիաէսկադրիլիայի հրամանատար: 1944 թվականի օգոստոսի 2-ին հետմահու արժանացել է Խորհրդային միության հերոսի կոչման:
Կարապետյան Ասքանազ Գեորգիի. փոխգնդապետ, 4-րդ մեքենավորված կորպուսի 60-րդ մեքենավորված բրիգադի հրամանատար: 1943 թվականի նոյեմբերի 1-ին արժանացել է Խորհրդային միության հերոսի կոչման:
Պողոսյան Արամայիս Սարգսի. Խորհրդային Միության հերոս, ավագ սերժանտ։
Ամատունի Աշոտ Հաբեթի. Օրջոնիկիձեի ռազմական հետևակային ուսումնարանի 2-րդ կուրսանտային գնդի մարտիկ: Ստալինգրադի ճակատամարտի համար արժանացել է «Կարմիր աստղ» շքանշանի, «Ստալինգրադի պաշտպանության համար» մեդալի: 1945 թվականին արժանացել է Խորհրդային միության հերոսի կոչման: Պատերազմից հետո ծառայությունը շարունակել է Խորհրդային բանակում, գեներալ-մայոր: Մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը եղել է Երևանում Խորհրդային Հայաստանի «Հայրենական մեծ պատերազմի» թանգարանի տնօրեն:
