Եկեք անկեղծ լինենք։ Միանգամայն արդարացի էր անգլիացի հայտնի գրող Բեռնարդ Շոուն, երբ նկատի ունենալով դինամիտը հայտնագործած և Նոբելյան մրցանակը հիմնադրած Ալֆրեդ Նոբելին, ասում էր.
«Ես հեշտությամբ կարող եմ ներել մի մարդու, որը դինամիտի նման ահավոր բան է հնարել, բայց ինչպես կարող եմ ներել նրան, ում մտքում պայթյունավտանգ գաղափար է ծնվել՝ սահմանել գրականության բնագավառում Նոբելյան մրցանակ»։
Իսկապես Շվեդիայի ակադեմիկոսների որոշումները՝ Նոբելյան մրցանակը այս կամ այն գրողին շնորհելու վերաբերյալ ի սկզբանե խիստ վիճահարույց են եղել։ 1901 թվականին առաջին մրցանակը գրականության բնագավառում շնորհվեց ֆրանսիացի բանաստեղծ Ռենե Ֆրանսուա Արման Սյուլլի-Պրյուդոմին։ Անկեղծ խոստովանեք՝ երբևէ լսե՞լ եք այդ բանաստեղծի մասին, էլ չեմ հարցնում՝ երբևէ կարդացե՞լ եք նրա ստեղծագործություններից որևէ մեկը։ Մասնագետները պնդում են՝ այդ բանաստեղծին իսկի Ֆրանսիայում հիմա գրեթե ոչ ոք չի ճանաչում։ Այնինչ այն ժամանակ՝ անցած դարի սկզբին ստեղծագործում էին այնպիսի հսկաներ, ինչպիսիք են Անտոն Չեխովը, Մարկ Տվենը, Օսկար Ուայլդը, Էմիլ Զոլյան և վերջապես Լև Տոլստոյը։
Երբ մի խումբ շվեդ գրողներ և նկարիչներ նամակ հղեցին Լև Տոլստոյին, իրենց զայրույթն արտահայտելով այն առիթով, որ Նոբելյան մրցանակն իրեն չի շնորհվել, ռուս մեծ գրողը պատասխանեց.
«Ես շատ գոհ եմ, որ Նոբելյան մրցանակի չեմ արժանացել։ Նախ, դա ինձ ազատեց մեծ հոգսից՝ տնօրինել մի գումար, որն, ինչպես փողն ընդհանրապես, չարիք է։ Հետո էլ ես պատիվ ունեցա բարի խոսքեր լսելու այդքան մարդկանցից, որոնց հետ անձամբ ծանոթ չեմ, բայց խորապես հարգում եմ»։
Հետագայում Լև Տոլստոյը Շվեդիայի ակադեմիայի անդամներին հորդորում էր.
«Խնդրում եմ՝ մի արեք այդպիսի բան, մի շնորհեք ինձ Նոբելյան մրցանակը, որովհետև ես բոլոր դեպքերում ստիպված եմ լինելու հրաժարվել»։
Բայց իրական պատճառը, թե ինչու Տոլստոյը Նոբելյան դափնեկիր չդարձավ, հետագայում բացահայտեց Շվեդական ակադեմիայի քարտուղար Կարլ Վիրսենը։ Նրա վկայությամբ՝ Տոլստոյի թեկնածությունը կատաղի դիմադրության էր հանդիպում, որովհետև Նոբելյան կոմիտեի անդամներն ասում էին.
«Ինչպես կարելի է Նոբելյան մրցանակ շնորհել մի մարդու, որը դեմ է քաղաքակրթությանը և քարոզում է վերադարձ դեպի պարզ կենսակերպ»։
Դառնանք մեր օրերին։ Այսօր ավարտվեցին Նոբելյան մրցանակների հանձնման արարողությունները Ստոկհոլմում և Օսլոյում։
«Երբեք Նոբելյան մրցանակ չեմ ստանա, որովհետև պաշտպանել եմ Հարավսլավիայի կոմունիստական ղեկավարությանը»։
Ինչպես տեսնում ենք՝ գրողի այդ կանխատեսումը չիրականացավ։ Ճիշտ է, Նոբելյան կոմիտեի որոշումը բողոքների առիթ դարձավ. շատ գործիչներ հրաժարվեցին մասնակցել մրցանակը Հանդկեին հանձնելու արարողությանը, որը տեղի ունեցավ մի քանի օր առաջ։ Սլովենացի փիլիսոփա Սլավոյ Ժիժեկը գրեց.
«Պարգևը ստացավ մի մարդ, որը պաշտպանում է պատերազմի հանցագործությունները»։
Իսկ ամերիկյան ՓԵՆ քլաբի ղեկավարությունը հայտարարեց.
«Մենք սովորաբար երբեք չենք անդրադառնում այլ հասարակական կազմակերպությունների որոշումներին, բայց այս անգամ ստիպված ենք փաստել, որ ցավում ենք, որ Նոբելյան կոմիտեի որոշումն այսպիսին էր»։
Դե ինչ, կարելի է միայն արձանագրել, որ մեր օրերում էլ Նոբելյան կոմիտեի որոշումները նույնքան վիճահարույց են, որքան անցած դարի սկզբին։
