Գոհար Սարգսյան, Sputnik
Խորեն Արամունին ծնվել է Իրանի հայաշատ գավառներից մեկում՝ Սպահանում: Բայց նրա արմատները տանում են դեպի Արցախ:
-Ես տեղեկացա, որ դուք ծնվել եք Իրանում, բայց նախ պատմեք ձեր արմատների մասին:
— Մենք Շուշիից ենք արմատներով: Շահ Աբասը 1862 թվականին իրականացրեց բռնի գաղթը, և իմ պապերը հայտնվեցին Իրանում: Պապերս միշտ պատմում էին՝ մենք Շուշին չտեսանք, բայց դու կտեսնես, կգնաս Շուշիի ղալլա(բերդ), մենք այնտեղից ենք: Ես այն երջանիկ սերունդն եմ, որ արժանացավ ազատագրված իմ հայրենիքը, իմ պապերի ծննդավայրը տեսնելու բախտին:
-Քանի՞ տարեկան էիք, երբ առաջին անգամ այցելեցիք Շուշի, ներկայացրեք նաև Ձեր զգացողությունները:
— 1992 թվականին Հայաստան եկա, բայց թույլ չտվեցին այնտեղ գնալ, որովհետև շատ խառը վիճակ էր: 96 թվականին այցելեցի Շուշի, նոր գիրք ունեի, շնորհանդես արեցինք այնտեղ Գրողների միության հետ: Շատ հրաշալի օր էր, հուզմունք, այնպիսի ապրումներ, որ աշխարհում շատ քիչ մարդիկ կարող են ապրել՝ ազատագրված հայրենիք՝ իր ամբողջ ծանր վիճակով հանդերձ, ունեցա այն ապրումները, որ կերազեին իմ պապերը:
-Տեսակետ կա, որ հայրենիքից դուրս ապրողների մոտ հայրենասիրությունն ավելի ընդգծված է լինում, քանի որ միախառնվում է նաև կարոտի զգացողությունը: Ձեզ մոտ ինչպե՞ս է:
— Ես կասեի՝ սփյուռքում ապրող հայը ավելի շատ ազգասեր է, քան հայրենասեր: Հայրենիքը սիրելու համար պիտի ապրես այդ հողում, այդ հողի շունչը զգաս, հողի խիղճն ապրես: Մենք ավելի շատ ազգասեր ենք ազգապահպանման վախից, ինքնությունը պահելու համար, բայց հայրենիքը չենք իմացել՝ ինչ է: Ես չգիտեի՝ ինչ բան է հայրենիքը: Դու պետք է այդ փողոցում ապրես, այդ պտուղը համտեսես, ջուրը խմես, որ հայրենասեր դառնաս: Իսկ հայրենիքում ապրողն ավելի շատ հայրենասեր է, քան ազգասեր: Նրա համար լեզվի խնդիրն այնքան կարևոր չէ, որովհետև ձուլվող չէ:
-1970 թվականին վերադարձաք Հայաստան: Ընդունվեցիք ԵՊՀ բանասիրության բաժին: Այնուեմանյնիվ, խնդիրներ ունեցաք Խորհրդային Հայաստանում և մեկնեցիք այստեղից:
— Կյանքի քննություն էր: Մի ուրիշ աշխարհ էր, ուրիշ մոլորակ: Ես տարբեր մոլորակներում եմ ապրել: Մուսուլմանական երկրում էի՝ Իրանում, հետո Խորհրդային Հայաստան, հետո՝ ԱՄՆ: Կյանքը տարօրինակ էր, չէինք հաշտվում: Քանի որ Հայաստանում բնակչության 97 տոկոսից ավելին հայ էին, քիչ շփում կար սփյուռքահայերի ու առհասարակ օտարազգիների հետ, մեզ շատ օտար աչքով էին նայում: Նույնիսկ մեզ պարսիկ էին համարում: Այս ամենը մեզ շատ էր նեղում, և վերջապես երիտասարդ էինք, ամեն ինչ թողել էինք ու եկել այստեղ: Ոնց որ փուշ լինեինք Սովետական կարգերի մեջ, այդ փուշը թարախակալվեց ու ինքն իրեն դուրս եկավ: 1980 թվականին մեկնեցինք Ամերիկա: Մինչև օրս ապրում ենք այնտեղ ու հաճախակի այցելում Հայաստան: Ես այնտեղ եմ սկսել ստեղծագործել և հասարակական, ազգային աշխատանք կատարել և այլն: Այն, ինչ երազել էի դեռ Պարսկաստանում, կարողացա անել ԱՄՆ-ում, ինչն այստեղ անել չէի կարող:
-Դուք այնտեղ գրեցիք Հայոց ցեղասպանության թեման շոշափող «Ձնհալը» վեպը, ինչպե՞ս եք այդ թեման բացել:
_Սովետական միության տարիներին 60-ականները համարում էին ձնհալի տարիներ: Հիմա ձնհալ տեղի է ունենում Թուրքիայում: Դա իսլամացած հայերի ի հայտ գալն է, ձյունը հալչում է, և ձնծաղկի պես դուրս են գալիս նրանք: Ասում են, որ 1 միլիոնից ավելի իսլամացած հայեր ունենք Թուրքիայում: Ինչ-որ դեպքերի ականատես եղա, թե ինչպես է երիտասարդությունը վերադառնում իր արմատներին: Ամբողջ վեպը երկխոսություն է: 21 տարեկան թուրք աղջիկը լսել է վատ բաներ հայերի մասին, թշնամացել նրանց նկատմամբ, մեկ էլ հանկարծակի բացահայտում է իր արմատները: Դա ինքնորոշման բացահայտման թեմա է:
Այս պահին Խորեն Արամունին գրում է «Անմարդկային կատակերգություն» գիրքը: Այս գրքի միջոցով ընթերցողները կծանոթանան Արամունու մտորումներին ու ապրած կյԱնքի քրոնիկային, այն դրվագներին, որոնք գրողն անվանում է «անմարդկային»:
