Sputnik, Լև Ռիժկով, Ալեքսեյ Ստեֆանով
Եթե ժողովրդին պետք է...
«Սուսերով պարը» կոմպոզիտոր Արամ Խաչատրյանի ամենահայտնի ստեղծագործությունն է, որում համադրվում են հայկական ազգային մոտիվներն ու ջազը։ Ֆիլմում իրական պատմություն է, երբ 1942 թվականին հայտնի Երկրորդ սիմֆոնիայի վրա աշխատելու թեժ պահին Խաչատրյանը ոչ թե պատվեր ստացավ, այլ ուլտիմատիվ պահանջ Կիրովի օպերայի և բալետի թատրոնի տնօրինությունից` բեմադրության նախապատրաստվող «Գայանե» բալետում անհապաղ պետք է պարային համար ավելացնել։
Կոմպոզիտորը գրելու համար 8 ժամ ուներ։
«Իր գլուխգործոցը Արամ Իլիչը գրեց, իհարկե, ստիպված, – ասում է Յուսուպ Ռազիկովը։ – Նա այդ պարը չէր նախատեսում, գրեց` բեմադրությունը փրկելու համար։ Արամ Խաչատրյանը ֆիլմում անցնում է բոլոր մակարդակները` իր օժտվածության նկատմամբ ունեցած կասկածներից մինչև գիտակցում, որ պետք է ստեղծի գլուխգործոց, որպեսզի իրավունք ունենա արվեստագետ կոչվելու։ Եվ ազգային արմատներին դիմելով` ստեղծագործություն գրեց, որն արդեն 80 տարի խելքահան է անում ամբողջ աշխարհին»։
Ռեժիսորն ասում է, որ ֆիլմում ներկայացված պատմությունը նման է Ալեքսանդր Պուշկինի «Մոցարտ և Սալիերի» «փոքր» ողբերգությանը։ Մոցարտը, իհարկե, Խաչատրյանն է, իսկ Սալիերին` թատրոնի տնօրենը, նախկին համակուրսեցին, չստացված կոմպոզիտորը։ Այդ դերը կատարել է հիանալի դերասան Ալեքսանդր Կուզնեցովը, որն արդեն, ցավոք, ողջ չէ։ «Սուսերով պարում» մարմնավորած դերը նրա վերջին աշխատանքներից մեկն էր կինոյում։
Արամ Խաչատրյանին մարմնավորում է «Պյոտր Ֆոմենկոյի արվեստանոց» թատրոնի դերասան Համբարձում Կաբանյանը։
«Արամ Իլյիչի դերի համար բավական երկար էի դերասաններ ընտրում, – հիշում է Ռազիկովը։ – Խաչատրյանին պետք է միայն հայ խաղար։ Քաստինգները մենք անցկացնում էինք Երևանում։ ԱՄՆ–ից դերասան էր ժամանել` մասնակցելու քաստինգին։ Այնուհետև ես տեսա Համբարձում Կաբանյանին և հասկացա, որ նա այն մարդն է, որ մեզ պետք է։ Նա կայացած դերասան է, որը շատ բանի է ընդունակ։ Ֆիլմում նա հիմնականում չի խոսում։ Սակայն հենց դա էլ պահանջվում էր, որ երևա, թե ինչպես է դատարկությունից երաժշտություն ծնվում»։
Մեծն Արամ Խաչատրյանը, որ չէր թողնում երևանցիներին գիշերը քնել
Ֆիլմի նկարահանումներն անցկացվել են Յարոսլավլում և Հայաստանում։
«Ֆիլմի դրվագներից մեկը նկարահանվել է Խոր Վիրապ վանքում` Թուրքիայի հետ սահմանին, որտեղից երևում է Արարատը, – պատմում է Յուսուպ Ռազիկովը։ – Փորձում էի խուսափել «զբոսաշրջային ռակուրսներից»։ Արարատը ֆիլմում խորհրդանիշ է, երազանք, պատմական իմաստ»։
Յուսուպ Ռազիկովը ծնվել է Տաշքենդում, սակայն նրան հոգեհարազատ է նաև Հայաստանը։
«Խորթ հայրս էր հայ, – ասում է ռեժիսորը։ – Մայրս նրա հետ 15 տարի ապրեց։ Քաղավիացիայի օդաչու էր, մարդ, որն այդքան էլ հայկական մշակույթի մեջ խորացած չէր, բայց նրա շնորհիվ ես բազմաթիվ նոր բարեկամներ ձեռք բերեցի։ Մինչ օրս ջերմ հարաբերություններ ունեմ այդ մարդկանց հետ։ Իսկ հետո, երբ ես արդեն համալսարան ընդունվեցի, ընկերներս ինձ «վարակեցին» Խաչատրյանով»։
Ռեժիսորը խոստովանում է, որ ցնցված է խաչատրյանական երաժշտության գեղեցկությամբ, որն այնքան մոտ է բնությանն ու մարդկանց։
