«Լաչինի միջանցքը» Վանաձորում, կամ շուկայում ամեն սանտիմետրի համար այլևս ոչ ոք չի պայքարում

Ժաննա Պողոսյան, Sputnik Արմենիա

Վանաձորը մեզ ուրախացրեց մարզային քաղաքի համար փոքր–ինչ արտասովոր աշխուժությամբ։ Ձմեռային փողոցներում տասնյակ մարդիկ կան. ոմանք շտապում են, ոմանք հանգիստ ճեմում։ Գլխավոր փողոցներից մեկում` Տիգրան Մեծում, մի քանի մարդ իրար հետևից մտնում են երկու շենքերի միջև գտնվող նեղ նրբանցքը, որտեղից գունեղ շարքեր են երևում և հոտերի բազմազանություն է տիրում. այստեղ է գտնվում քաղաքի ամենաաշխույժ շուկաներից մեկը։ Անվանումն էլ իր նման յուրահատուկ է` «Լաչինի միջանցք»։

– Լաչին է կոչվել 90-ականներին` պատերազմի ժամանակ։ Միջանցքի ա նման, չէ՞, – ժպտալով հարցնում է  արտաքինից մոտ 30 տարեկան վաճառողը։

– Ինչքան ինձ հիշում եմ, ստեղ միշտ շուկա է եղել։ Խորհրդային տարիներին էս տները չկային, մեքենա կարող էր անցնել էս ճանապարհով, էնքան լայն էր, – պատմում է մեկ այլ վաճառող։ Նրա դիմաց աղացած ու չաղացած սուրճի մի քանի պարկ է դրված։ Մեր զրույցի ժամանակ վաճառասեղանին մի կին է մոտենում, սուրճ ընտրելով, մեզ նայում։

– Իսկ խորհրդային տարիներին շուկան ինչպե՞ս էր կոչվում։

– Անուն չուներ, ոնց որ թե, – փորձում է մտաբերել ավելի մեծահասակ վաճառողը, – էն ժամանակ վաճառողներն ավելի քիչ էին, ու քաղաքում վաճառքի ավելի հայտնի կետեր կային..., – հանկարծ տղամարդն ինչ–որ բան է հիշում, – Մարտուն քեռուն հարցրեք, ստեղ շատ վաղուց է ապրում։

Մարտուն քեռին կաշվե գլխարկով է, ձեռքին հավկիթներով տոպրակ կա։

– Այստեղ ե՞ք ապրում, – հարցնում եմ ես։

– Հա, հեսա իմ տունը, – ցույց է տալիս նա կոշիկի խանութի ուղղությամբ։

– Չհասկացա, – տարակուսում եմ ես։

– Իսկ դու մի քանի քայլ հետ արա ու կտեսնես։

Նրա խորհրդին հետևելով հետ եմ գնում, և «Լիմար» ցուցանակով մեկ հարկանի խանութի հետևում երկհարկանի մոխրագույն տուն է երևում։

– Էրեխեքի պատվի՞ն է։ Լիանա՞, Մարիա՞մ։

– Գուշակեցիր, Լիանա, – ասում է, ժպտում է Մարտուն քեռին, – Լիանան մեծ թոռս է, հինգերորդ դասարանում է սովորում։ Իսկ «մար»–ը երկվորյակ թոռներիս պատվին` Մարատ և Մարտուն։

Մարտուն Լալայանը որդու հետ կոշիկի և գործվածքեղենի խանութը բացել է 12 տարի առաջ։ Շուկան արդեն այն ժամանակ էր «Լաչին» կոչվում։

– «Լաչին» անունը ստացավ 90-ականների արցախյան պատերազմի ամենաթեժ ժամանակ, – պատմում է Լալայանը, – 1992 թվականին Լաչինի միջանցքը մե՛կ հայերի կողմն էր անցնում, մե՛կ ադրբեջանցիների, միշտ կռիվ էր գնում այդ միջանցքի համար։ Նույնը ստեղ` ամեն օր վաճառողները շուկայի ամեն սանտիմետրի համար կռիվ էին անում։ Մենք ստեղ էինք ապրում, ու միշտ տեսնում ու լսում էինք էդ կռիվները, – պատմում է  Լալայանը։

– Ստեղ արցախյան մարտերից ավելի թեժ մարտեր էին գնում, – կատակում է երիտասարդ վաճառողը,– հիմա էլ կռվելու համար հատուկ ժամ ունենք ամեն օր։

Տղամարդիկ ծիծաղում են։ Արցախյան նոր պատերազմի մասին եմ նրանց հարցնում, որի հետևանքով Հայաստանին ամբողջ Լաչինից (Բերձոր) միայն մի միջանցք մնաց, այն էլ` ռուս խաղաղապահների հսկողության տակ։

– Մեզ էլ խաղաղապահները չէին խանգարի, – կրկին կատակում է երիտասարդը։

Իսկ Լալայանը շարունակում է պատմել` ցույց տալով այն վաճառասեղանը, որտեղ նրանք հավաքվում էին պատերազմի օրերին, ծխախոտ ու այլ իրեր բերում ռազմաճակատ ուղարկելու համար։

– Արծրունին էինք լսում միասին։ Հետո իզուր ամեն ինչ էդ տղու վրա քցեցին, – ասում է մեկ այլ տարիքով վաճառող։

– Նիկոլի վրա էլ, – ասում է մյուսը։

– Հա՞ – զարմանում եմ ես։

– Հա, բա ինչ, – վստահ ասում է նա, – մեր մոտ ամենալավ առևտուրը հեղափոխության տարին է եղել։ Էնքան մարդ էր Երևանից գալիս, զբոսաշրջիկներ, իրանցիներ, ղազախներ...

2018 թվականից հետո շուկայում գործերը վատ էին։ Մրգերի 60-ամյա վաճառողն ասում է, որ վերջին մեկ տարում առևտուրն այնքան քիչ էր, որ նույնիսկ մտածում էր իր նախկին գործին վերադառնալու մասին։

– 30 տարի վարորդ եմ աշխատել հրշեջ ծառայությունում։ Հետո թոշակի անցա։ Ձանձրույթից չմեռնելու համար շուկա մտա։ Սկզբում վատ չէր, բայց հիմա... Հազիվ հացի փող եմ առնում։

Այսօր շուկայի և իրական «Լաչինի միջանցքի» նմանությունը միայն երկուսի նեղ լինելու մեջ է. շուկայում ավելորդ սանտիմետրի համար այլևս ոչ ոք չի պայքարում։

– Սաղ կյանքս էս շուկա որպես գնորդ եմ եկել, միշտ նկատել եմ, որ ազատ տեղ կա։ Հենց թոշակի անցա, միանգամից եկա ստեղ ու իմ սեղանիկը բացեցի։ Ոչ մեկ ոչ մի բան նույնիսկ չհարցրեց։

Լուսանկարվել տղամարդը չցանկացավ։ Բացատրեց, որ այնքան չի սիրում լուսանկարվել, որ նույնիսկ ձգձգում է անձնագրի փոխումը, որի ժամկետը վաղուց լրացել է։

Մերձակայքում «Լաչին Սիթի» անունով հսկայական խանութ է գործում։ Խանութը հավակնում է սուպերմարկետի կոչման. այստեղ կարելի է գտնել ամեն ինչ` վարսակալից մինչև սպասք։

– Իսկ ինչի՞ «Լաչին Սիթի», – հարցնում եմ տնօրենին։

– Բա էլ ի՞նչ, – ժպտում է նա, – շուկան «Լաչին» է կոչվում, մենք էլ, որ 2009–ին խանութը բացեցինք, ամենահարմար անունն ընտրեցինք։

 «Լաչին Սիթիի» հարևանությամբ սուրճի սարք է դրված, որի վրա գրված է «Լաչին սուրճ»։

Շուկայի ժողովրդական անվանումն այնքան է տարածվել, որ նույնիսկ Գուգլի քարտեզը որոնման ժամանակ «Լաչինի միջանցք» բառակապակցություն գրելիս երկու տարբերակ է առաջարկում` Արցախի և Վանաձորի։

«Լաչինի շուկայից» մի քանի քայլ այն կողմ Արցախ պուրակն է։ Պուրակը կտրվում է Լաչինից Տիգրան Մեծ փողոցով։ Վանաձորյան «Արցախում» մի քանի հուշարձան կա ու «Արցախ» առևտրի կենտրոնը։ Շենքի վրա էլ Արցախի խորհրդանիշ «Մենք ենք մեր սարերը» հուշարձանի (Տատիկ–Պապիկ) նարնջագույն պատկերն է: Իրական Արցախի նման այգին էլ դատարկվել է. ասում են` տարվա տաք եղանակին այստեղ ասեղ գցելու տեղ չկա։ Սպասենք` ե՞րբ «Արցախում» կրկին գարուն կգա։