Նրանք սիրո մասին չէին խոսում, չէին գրկախառնվում հանրության առաջ. մի կյանք ապրեցրած սերը
(Թարմացված է 15:57 11.08.2020)
Մեր բախտը բերել է. սիրո երկու տոն ենք նշում։ Առաջինը մեր ազգային օրն է` Սուրբ Սարգիսը, երկրորդը` կաթոլիկների Սուրբ Վալենտինը։ Մեր ընտանիքում սիրո մասին չեն խոսում. բոլորս զուսպ, բայց ուժեղ սիրո օրինակ ունենք։Երբ ինձ հարցնում են` ինչը դուրս կբերեի հրդեհվող տնից, փոքր տարիքում ասում էի՝ փողը, ավելի ուշ` փաստաթղթերը, իսկ հիմա ասում եմ` տատիս հարսանեկան զգեստն ու լուսանկարներով փոքր սնդուկը։ Այդ սնդուկում մեր ընտանիքի և տատ ու պապիս սիրո հիշատակն է։ Նրանց սերը զուսպ ու գեղեցիկ էր, առանց ավելորդությունների։
Նրանք հարսանիքի օրը չէին նշում, սուրբ Վալենտինի օրը չէին տոնում և Տրնդեզին կրակի վրայով չէին թռչում։ Տատս պապիս սիրած ուտեստներ էր պատրաստում, սեղանին դնում նրա սիրած սպասքը, հետևում էր, որ միշտ կոկիկ հագնված և սափրված լինի, իսկ պապս հոգ էր տանում տատիս մասին և պաշտպանում նրան ուժերի ներածին չափով։ Նրանք երբեք սիրո մասին չէին խոսում, չէին գրկախառնվում հանրության առաջ, երբեմն նույնիսկ «խայթում» էին միմյանց, սակայն բոլորս զգում էինք նրանց սրտի թրթիռը, երբ միասին էին։
Երկրորդ դասարանում մեր հանդեսին ինձ արքայադստեր դերը բաժին ընկավ։ Տատս հանեց 50-ականների ոճի իր արծաթապղնձագույն երանգի զուսպ զգեստը և կարգադրեց հագնել այն։ Ես պտտվում էի զգեստը հագիս, իսկ նրանք պապիս հետ երջանկությունից փայլում էին։ Այդ ժամանակ պապս առաջին անգամ ինձ պարի հրավիրեց։ Տատիս հարսանեկան զգեստն էր, նրան այդ շորը հագած ես չեմ տեսել. սնդուկում հարսանեկան լուսանկարներ չկան։ Հետաքրքրասիրությունն ինձ խեղդում էր։ Որոշ ժամանակ սպասելով` սկսեցի հարցուփորձ անել տատիս, թե ինչպես են ծանոթացել։
Ովքեր և ինչպես ամուսնացան 2019 թվականին. աղմկահարույց հարսանիքների 5–յակ
Գրեթե կինոյի արժանի պատմություն։ Պապս վերանորոգում էր իրենց տունը, որպեսզի ամուսնանա, և ծանոթության օրը կեղտոտ շորերով է եղել։ Տատիկս նրան չի հավանել, բայց խղճացել է և որոշել է ժամադրության գնալ։ Պայմանավորվել են թատրոնի մոտ հանդիպել։ Երբ տատս սպասելիս է եղել ապագա ամուսնուն, քիչ հեռու մի տղամարդ է կանգնած եղել` վանդակավոր տաբատով, մուգ պիջակով և փարիզյան ոճով կապած շարֆով։ Նրա ձեռքում գեղեցիկ ծաղկեփունջ է եղել, տատս նայել է նրան ու մտածել. «Ինչ գեղեցիկ տղամարդ է, իսկ ես այն «փնթիի» հետ եմ հանդիպելու։ Բայց... պարզվել է` այդ գեղեցիկ տղամարդը հենց պապս է։ Կարճ ժամանակ հանդիպելուց հետո ամուսնացել են։
©
Sputnik / Aram Nersesyan
Պատմության մնացած մասը հատված առ հատված պատմել են մայրս ու քեռիս։ Բայց ամենահուզիչն իմ սեփական աչքերով եմ տեսել։ Պապիս ծննդյան օրվա նախօրեին տատս պատրաստել էր նրա սիրած բոլոր ուտեստները, հյուրեր հրավիրել և նրան մեծ անակնկալ մատուցել։ Կեսգիշերն անց հյուրերը նոր ցրվեցին, իսկ առավոտյան տատս մահացավ։ Ես տասը տարեկան էի, բայց լավ եմ հիշում, թե ինչպես պապս միանգամից ծերացավ, թուլացավ ու մեկնեց Ռուսաստան` քեռուս մոտ։ Նա փոխանցեց մեզ ամենաթանկը` սնդուկը։ Երբեմն գալիս էր մեզ մոտ, բարձրանում երկրորդ հարկ, հանում սնդուկն ու դանդաղ ուսումնասիրում այն։ Այնտեղ պահվող յուրաքանչյուր իր զննում էր մի քանի վայրկյան, իսկ տատիս լուսանկարներին երկար էր նայում։ Այդ արարողությունը ժամեր էր տևում։ Երբեմն նա պատմում էր լուսանկարի պատմությունը, իսկ երբեմն կողք կողքի դնում տատիս, մորս ու իմ լուսանկարներն ու պնդում, որ մենք շատ նման ենք։
Տատիս ծննդյան օրը պապս, որն այդքան էլ հավատացյալ չէր, իր սենյակում մոմ էր վառում և ձևացնում, թե չի հիշում` ինչ օր է։ Պապս սիրում էր վալս պարել, և մի օր ինձ հաջողվեց պարզել, որ երիտասարդ տարիքում նրանք տատիս հետ հաճախ են վալս պարել։ Նա ժպտում էր և լռում, իսկ ես նայում էի ու պատկերացնում նրանց այնպիսին, ինչպիսին կային սնդուկի լուսանկարներում։ Նա շատ էր սիրում, երբ տատիս զգեստն էի հագնում, բայց ամենից շատ հիանում էր, երբ ասում էի, որ հենց այս զգեստը կհագնեմ հարսանիքիս։ Պապս տանել չէր կարողանում, երբ ասում էի, որ սիրո գոյությանը չեմ հավատում։
Հարսնացուն Լիբանանից կամ ինչպես Արշալույսը եկավ և մնաց սահմանամերձ Ներքին Կարմիրաղբյուրում
«Կամակոր ես դու, բայց ոչինչ, կմեծանաս, շատ բան կհասկանաս», – ասում էր ինձ, և մենք սկսում էինք բարձրաձայն ծիծաղել։
Երբ պապս մահացավ, մայրիկիս հետ սկսեցինք դասավորել նրա իրերը և զինվորական գրքույկ գտանք։ Մայրս բացեց գրքույկն ու սկսեց հեկեկալ։ Մեջը լուսանկարներ կային, որոնցում տատս շատ երիտասարդ էր։ Այդ լուսանկարներում իսկապես երևում է մեր նմանությունը։ Նայեցինք իրար ու հասկացանք, որ ավելի քան կես դար հետո էլ պապս հիշում էր տատիս այնպիսին, ինչպիսին եղել էր ծանոթանալիս և միշտ նրան էր փնտրել մեր մեջ։
Նա ճիշտ էր, մենք շատ բան հասկացանք, իսկ ամենակարևորը` իրական սիրուն դժվար են գտնում, բայց այն լուսավորում է ողջ կյանքը։
«Հայաստանը լուրջ վտանգ էր տեսնում Թուրքիայի կողմից». 90–ականների և մեր օրերի նմանությունը
«5 րոպե Արմեն Դուլյանի հետ»․ Թուրքիան միշտ էլ միջամտել է հայ-ադրբեջանական հակամարտությանը
Անօդաչու թռչող սարքերի դեմ արշավը միջազգային որոշ կազմակերպություններ ծավալել էին դեռ տարիներ առաջ` փաստելով, որ դրանք օգտագործվում են քաղաքացիական բնակչության դեմ, և այդ դրոնների դեմ պայքարելը բավական բարդ գործ է։ Այսինքն՝ սա նոր բան չի։ Այնինչ Թուրքիայի անմիջական մասնակցությունը Ղարաբաղյան հիմնախնդրին, որոշ վերլուծաբանների կարծիքով, հարաբերականորեն նոր է։ Ախր նույնիսկ հարաբերականորեն նոր չի, որովհետև Թուրքիան միշտ էլ փորձել է միջամտել։
Մենք ուղղակի այնքան էլ լավ չենք հիշում, բայց Ղարաբաղյան առաջին պատերազմի ժամանակ էլ Թուրքիայի ղեկավարները անընդհատ սպառնում էին կոնկրետ գործողություններով սատար կանգնել Ադրբեջանին, որն իր իսկ հրահրած պատերազմում պարտություններ էր կրում ու տարածքներ կորցնում։ Խոսքը մասնավորապես 1993 թվականի մասին է, երբ ակնհայտ բեկում տեղի ունեցավ հայ-ադրբեջանական պատերազմում. եթե դրանից առաջ Ղարաբաղը կորցնելու վտանգն ահագնանում էր, ապա 92 թվականի վերջից թե՛ Արցախում, թե՛ Հայաստանում կտրուկ աշխուժացան կանոնավոր բանակ ստեղծելուն ուղղված ջանքերը, և միանգամից էլ երևացին այդ գործընթացի դրական արդյունքները։
Թուրքիայի ղեկավարությունը մեծ մտավախությամբ էր հետևում այս ամենին ու ամեն կերպ փորձում էր միջամտել, բայց չէր ստացվում։ Անկարան այն ժամանակ բոլոր հնարավոր միջոցներով քարոզարշավ էր ծավալել` համոզելու համար միջազգային հանրությանը, թե Հայաստանը սատարում է Քուրդիստանի բանվորական կուսակցության զինյալներին, որոնք ուզում են մասնատել Թուրքիան և սեփական պետություն հիմնել Հայաստանի սահմանին։ Երևանը հերքում էր այդ պնդումները։ Ինչևէ, թուրքերի այս քարոզչական ջանքերն առանձնապես արդյունք չտվեցին, ինչից հետո Թուրքիայի ղեկավարները սկսեցին սպառնալիքներ հնչեցնել Հայաստանի հասցեին։
Իմ գործընկեր Թաթուլ Հակոբյանը «Հայերն ու թուրքերը» գրքում վկայակոչում է մեր նախկին արտգործնախարար Վահան Փափազյանին, որն ասել է. «Մեր կողմը դիտարկում էր թուրքական զինուժի տեղաշարժ ու մոտեցում Հայաստանի սահմանին: Շատ լուրջ էինք ընդունում, որ կա իրական վտանգ: Տեր-Պետրոսյանը Ելցինի հետ խոսել էր և ասել, որ Հայաստանը լուրջ վտանգ է տեսնում և ուզում ենք, որ ռուսական կողմը հստակ իր դիրքորոշումը արտահայտի: Բացի դրանից, մինչ այդ եղել էր նաև Թուրքիայի նախագահ Թուրղութ Օզալի անզուսպ հայտարարությունը Երևանի վրա մեկ-երկու ռումբ գցելու մասին: Ես չգիտեմ, եթե չլիներ գեներալ Շապոշնիկովի հայտնի հայտարարությունը, ապա թուրքերի քայլերը ինչպիսին կլինեին: Բայց մենք թուրքական վտանգը բավական լուրջ էինք ընկալում»։
Պարտադրված պատերազմն ու աշխարհի լռությունը, կամ ինչպես ապացուցել այն, ինչ ակնհայտ է
Պարզապես հիշեցնեմ, որ դրանից առաջ՝ դեռ 1992 թվականի աշնանը, Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև կնքված պայմանագրի համաձայն Մոսկվան էր պատասխանատվություն ստանձնել Թուրքիայի և Իրանի հետ Հայաստանի սահմանների անձեռնմխելիության համար։ Պարզ ասած՝ ռուսաստանցի զինվորականներն էին տեղակայվել այդ սահմանների երկայնքով, ինչը զսպում էր թուրքական սպառնալիքները։ Այնուամենայնիվ այն ժամանակ էլ սադրանքներ լինում էին՝ հենց 1993 թվականի սեպտեմբերի սկզբին թուրքերը կրակ էին բացել Աշտարակի սահմանապահ ուղեկալներից մեկի ուղղությամբ, բայց Հայաստանում տեղաբաշխված ռուսաստանյան սահմանապահ ուժերի պետ Ալեքսանդր Բաբենկոյի բավական կոշտ հայտարարությունից հետո թուրքական սադրանքները դադարել էին։
Այս պատերազմը վտանգավոր է, որովհետև ընթանում է միանգամից 3 հարթություններում. «Դի ցայտ»
Եվ վերջում՝ էլի մի հատված եմ ուզում մեջբերել իմ գործընկեր Թաթուլ Հակոբյանի գրքից՝ ցույց տալու համար, թե որքան նման է 90-ականների առաջին կեսի իրավիճակը այսօրվա պատերազմական իրադրությանը։ «Հայաստանի նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը դեկտեմբերի 24-ին հայտարարեց. «Ադրբեջանի ղեկավարությունը մերժեց հակամարտության խաղաղ կարգավորման բոլոր նախաձեռնությունները: Այս ամենը, ի թիվս աֆղանցի մոջահեդների և թուրք զինվորականների` մարտական գործողություններում ադրբեջանական բանակի կազմում մասնակցության փաստերի, ցույց է տալիս, որ Ադրբեջանը հույսը դնում է միայն ռազմական լուծման վրա, և նրա ղեկավարության քաղաքականությունն ուղղված է առճակատումը ընդարձակելուն և նրանում այլ պետությունների ներքաշելուն»։
Հրադադարի ստացված ու չստացված փորձերը
(Թարմացված է 00:27 27.10.2020)
Եկեք անկեղծ լինենք։ Հրադադար հաստատելը ամենևին դյուրին գործ չէ։ Երկուշաբթի օրվանից ուժի մեջ է մտել արդեն երրորդ հրադադարը, և բոլորովին պարզ չէ՝ կրակը դադարեցնելու այս ամերիկյան փորձը արդյոք տարբերվելու է ռուսաստանյան և ֆրանսիական ջանքերից։Հրադադարի երրորդ փորձը. արդյոք կստացվի
Այնինչ նախկինում, ինչպես հիշում ենք, հրադադարի առնվազն երկու հաջողված նախադեպ եղել է՝ 1994 թվականին և 2016 թվականին՝ երկուսն էլ Ռուսաստանի միջնորդությամբ։ Բայց քանի որ Վաշինգտոնում գտնվող Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարները համաձայնել են կրակը դադարեցնել երկուշաբթի առավոտյան ժամը 8-ից, եկեք խոսենք հակամարտությունները կարգավորելու ամերիկյան փորձի մասին։ Հաջողություն, անշուշտ, եղել է։
Архив Миротворческих сил РА
Չգիտեմ, հայաստանցիների այս նոր սերունդը տեղյա՞կ է, թե՞ ոչ, բայց իմ հասակակիցները հո հիշում են, թե ինչպես կարգավորվեց նախկին Հարավսլավիայի պետությունների միջև առճակատումը։ Միացյալ նահանգների ղեկավարությունը անկախացած, բայց պատերազմող այդ երկրների առաջնորդներին հրավիրեց Ամերիկա ու ասաց՝ չեք հեռանա բանակցությունների սեղանից այնքան ժամանակ, մինչև համաձայնություն ձեռք չբերեք, որ այլևս միմյանց հետ չեք կռվելու։ Ու ստացվեց։
Բայց կայուն խաղաղություն հաստատելու այլ փորձ էլ է եղել, ու ցավոք ամերիկյան այդ ձախողված փորձը կապված է եղել հենց հայ-ադրբեջանական հակամարտության հետ։ Մոտ 10 տարի առաջ այդ մասին գրել է «Քարնեգի» հիմնադրամի փորձագետ, բրիտանացի Թոմաս դե Վաալը, որը վերհիշել է, թե ինչ կատարվեց 2001 թվականին, երբ Ամերիկայի նախագահի հրավերով Ֆլորիդա նահանգում՝ Քի Ուեսթ կղզիներում հանդիպեցին Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահներ Ռոբերտ Քոչարյանը և Հեյդար Ալիևը։ Պարզապես մեջբերեմ բրիտանացի վերլուծաբանին։
«Քի-Վեսթը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղ համաձայնագրի կնքումը իրականություն դարձնելու ուղղությամբ Միացյալ նահանգների ձեռնարկած ամենալուրջ փորձն էր», կարծիք է հայտնում Թոմաս դե Վաալը, շարունակելով՝ «Խոստումնալից մեկնարկից հետո, սակայն, ամեն ինչ սխալ ընթացավ: Ադրբեջանի այն ժամանակվա նախագահ Հեյդար Ալիևը առողջական վատ վիճակում էր և Բաքու վերադառնալուն պես սկսեց հրաժարվել խաղաղ համաձայնագրի դրույթներից», փաստում է բրիտանացի փորձագետը։
Եթե հիշում եք, այն ժամանակ՝ մոտ 20 տարի առաջ՝ 2001 թվականին Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահն էր Քերի Քավանոն։ Ինչու բանակցությունները կայացան հենց Քի Ուեսթում, որտեղ ժամանակին ստեղծագործել և հաստատ նաև ահագին վիսկի էր խմել ամերիկացի գրող Էռնեստ Հեմինգուեյը՝ այն պարզ պատճառով, որ Քերի Քավանոն ծնունդով հենց Քի Ուեսթից էր և հույս ուներ, որ իր հայրենիքում Հայաստանն ու Ադրբեջանը պատմական համաձայնագիր կստորագրեն հակամարդությունը կարգավորելու մասին։ Բայց չստացվեց։ Իսկ հետո խաղաղություն հաստատելու հույսերը ավելի ու ավելի աղոտ դարձան։ Քերի Քավանոն հետագայում փաստել էր. «2001-ին իրավիճակը շատ ավելի նպաստավոր էր հարցի լուծման համար, քան այսօր: Նախագահներ Քոչարյանի և Ալիևի միջև գործնական հարաբերություններ էին ձևավորվել, կողմերը աշխատում էին իրենց իսկ մշակած առաջարկների, այլ ոչ թե երրորդ կողմի ներկայացրած նախագծի շուրջ»:
Արցախի ճանաչման հեռանկարը. գործընթացը վաղուց է սկսվել, բայց ոչ պետությունների մակարդակով
Ի դեպ, շատ հետաքրքիր մի նկատառում է անում Քերի Քավանոն։ Պարզապեբս մեջբերեմ։ «Այն ժամանակ չկար միջազգային հանրության ուշադրության համար «մրցող» մեկ այլ ճգնաժամ, բացի այդ` շատ ավելի դյուրին էր կարգավորմանը հաջորդող վերականգնման փուլի համար ֆինանսական միջոցներ հայթայթելը», փաստել էր Մինսկի խմբի նախկին համանախագահը։
Ճիշտն ասած, շատ դժվար է ասել, թե ինչպիսին են այժմ, մեր օրերում հայ-ադրբեջանական հակամարտության կարգավորումից հետո ֆինանսական միջոցեր հայթայթելու հեռանկարները, բայց իրականությունն այն է, որ, այո, ինչպես ասում էր Քավանոն, միջազգային հանրության համար «մրցող« մեկ այլ ճգնաժավ աշխարհում, կարծես թե, չկա։ Եվ ուրեմն հույս կա, որ առաջատար տերությունների և առաջին հերթին ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբում նախագահող երկրների ջանքերի շնորհիվ այս պատերազմն, այնուամենայնիվ, կավարտվի։
Զոհրաբ Մնացականյանի ու Ադրբեջանի արտգործնախարարի ժնևյան հանդիպումը մեկ օրով հետաձգվել է
(Թարմացված է 12:15 29.10.2020)
Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարները հոկտեմբերի 29-ին Ժնևում պետք է հանդիպում ունենային ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հետ։ԵՐԵՎԱՆ, 29 հոկտեմբերի - Sputnik. Ադրբեջանի և Հայաստանի արտգործնախարարներ Ջեյհուն Բայրամովի և Զոհրաբ Մնացականյանի հանդիպումը, որը պետք է կայանար այսօր Ժնևում, հետաձգվել է։ Տեղեկությունը հայտնում է ՌԻԱ Նովոստին` հղում անելով Բաքվի դիվանագիտական աղբյուրներին:
«Հանդիպումը, որը պետք է կայանար այսօր, հետաձգվել է և կկայանա վաղը», - ասել է գործակալության զրուցակիցը:
Ավելի վաղ հաղորդվել էր, որ Ժնևում հոկտեմբերի 29-ին տեղի կունենա Հայաստանի և Ադրբեջանի ԱԳ նախարարների հանդիպումը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հետ:
©
Sputnik / Asatur Yesayants
Հիշեցնենք` Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարներ Զոհրաբ Մնացականյանն ու Ջեյհուն Բայրամովը հոկտեմբերի 9–ին Մոսկվա էին մեկնել` խորհրդատվություններ անցկացնելու։ ՌԴ արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի հետ համատեղ հանդիպումը տևեց գրեթե 11 ժամ և ավարտվեց համաձայնագրի ընդունմամբ, որը հակամարտության կարգավորման չորս կետ է պարունակում։
Մասնավորապես, կողմերը պայմանավորվեցին, որ հոկտեմբերի 10-ին, ժամը 12։00-ից սկսած հումանիտար նպատակներով հրադադար կհաստատվի ռազմագերիներին, այլ պահվող անձանց և զոհվածների մարմինները փոխանակելու համար՝ Միջազգային Կարմիր խաչի չափանիշներին համապատասխան։ Հրադադարի վերաբերյալ պայմանավորվածությունից հետո Ադրբեջանը շարունակեց հրետակոծել Արցախը։
Հոկտեմբերի 17-ին ՀՀ արտգործնախարարությունը հայտնեց, որ Հայաստանի Հանրապետությունը և Ադրբեջանի Հանրապետությունը երկրորդ պայմանավորվածությունն են ձեռք բերել. որոշվել է հոկտեմբերի 18-ին, տեղական ժամանակով ժամը 00:00-ից հաստատել մարդասիրական զինադադար։
Արցախի ՊԲ–ն, սակայն, հոկտեմբերի 18-ի առավոտյան տեղեկացրեց, որ 07:20-ի սահմաններում հրետանային ակտիվ կրակից հետո ադրբեջանական զինուժը հարավային ուղղությամբ անցել է հարձակման: Երկուստեք եղել են զոհեր ու վիրավորներ:
Հոկտեմբերի 26-ին ՀՀ ԱԳՆ–ն հայտարարեց, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարները հումանիտար հրադադարի հաստատման երրորդ ժամկետի մասին են պայմանավորվել, որը պետք է ուժի մեջ մտներ 2020թ. հոկտեմբերի 26-ին, տեղական ժամանակով 08:00-ին։ Սակայն Ադրբեջանը խախտեց նաև երրորդ պայմանավորվածությունը։