ԵՐԵՎԱՆ, 14 հոկտեմբերի — Sputnik, Դավիթ Գալստյան. Մեծամորի ատոմակայանից հրաժարվելը Հայաստանին կզրկի էլեկտրաէներգիայի արտահանումից և վնաս կհասցնի երկրի ազգային անվտանգությունը: Այս մասին Sputnik Արմենիային ասաց էներգետիկայի ոլորտի փորձագետ Վահե Դավթյանը:
Հայաստան-ԵՄ համաձայնագրի նախագծով նախատեսվում է փակել Մեծամորի ատոմակայանը` «հաշվի առնելով նոր հզորությամբ դրա փոխարինման անհրաժեշտությունը՝ Հայաստանի Հանրապետության էներգետիկ անվտանգությունը և կայուն զարգացման պայմաններն ապահովելու նպատակով»:
Դավթյանը նշեց, որ ԵՄ-ն հայկական ատոմակայանի փակման մասին խոսում է դեռ 1990-ականների վերջերից` նշելով սեյսմիկ խնդիրները: Այդ հարցում մեծ դեր է ունեցել նաև թուրք-ադրբեջանական լոբբին:
«Մեծամորի ատոմակայանը Հայաստանի էներգետիկ համակարգի կարևոր բաղադրիչն է։ Գլխավոր սկզբունքը դրվել է դեռ խորհրդային ժամանակաշրջանում՝ դա էլեկտրաարտահանման ուղղվածությունն է, որը հիմնված է հայկական ԱԷԿ-ի հզորության վրա», — ասաց Դավթյանը:
Այս սկզբունքը, ըստ նրա, պահպանվել է նաև անկախության տարիներին: Առանց ատոմակայանի այս ռազմավարության իրականացումն անհնար է: Ավելին, Հայաստանն ակտիվորեն ներգրավված է «Հյուսիս-հարավ» էներգետիկ միջանցքի իրականացման մեջ, որը պետք է միմյանց կապի Իրանը, Հայաստանը, Վրաստանը և Ռուսաստանը:
Այս պայմաններում Հայաստանը պետք է ունենա էներգիայի այնպիսի աղբյուրներ, որոնք թույլ կտան էլեկտրաէներգիան ցածր գնով առաջարկել` այլ շուկաներ մուտք գործելու համար:
«Առանց ատոմակայանի, իմ խորին համոզմամբ, դա անհնար է», — ասաց Դավթյանը:
Բացի այդ, հայկական ատոմակայանը նաև երկրի ազգային անվտանգության երաշխավորն է:
Մյուս կողմից, կառավարությունը, ըստ նրա, որևէ քայլ չի ձեռնարկել նոր էներգաբլոկի կառուցման նպատակով ներդրումներ փնտրելու համար (5-7 մլրդ դոլար):
«Նույնիսկ կառավարության վերջին ծրագրից պարզ է, որ միջոցների որոնումն իշխանությունների օրակարգում չէ», — ասաց Դավթյանը:
Նրա խոսքով, Հայաստանն աստիճանաբար ինտեգրվում է ատոմակայանների նկատմամբ խտրական քաղաքականություն ունեցող եվրոպական մոդելին և փորձում է հրաժարվել դրա օգտագործումից, ինչը նպատակահարմար չէ ռազմավարական տեսանկյունից:
Ատոմակայանը փոխարինելու համար, ըստ Դավթյանի, նույնպես լուրջ ներդրումներ են պետք: Հնարավոր ուղղությունը, որը կարող է փոխարինել ատոմակայանների էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը, հիդրոէներգետիկան է: Այժմ հիդրոէլեկտրակայանները ծածկում են էներգիայի արտադրության մոտ 20-25% —ը:
«Ջրային ռեսուրսները թույլ են տալիս ապահովել էլեկտրաէներգիայի արտադրության մինչև 60 տոկոսը», — ասաց Դավթյանը:
Զարգանում են նաև վերականգնվող էլեկտրաէներգիայի աղբյուրներ, բայց դա երկարաժամկետ հեռանկար է` մոտավորապես 50 տարի: Առանց ատոմակայանի, ըստ փորձագետի, Հայաստանը կկորցնի իր բավականին էժան էլեկտրաէներգիան: Շրջափակման պայմաններում դա զգալի հարված կլինի էներգետիկ անվտանգությանը:
Ատոմակայանի փակումը կթուլացնի Հայաստանի դիրքերը
Տնտեսագետ Վիլեն Խաչատրյանն իր հերթին կարծում է, որ աշխարհը չի հասել այն մակարդակի, որ ատոմակայանը փոխարինի արևային, կինետիկ և այլ էներգիայով:
«Նշանակում է, որ ատոմակայանի փակումը զգալիորեն կնվազեցնի Հայաստանի դիրքերը տարածաշրջանում», — ասաց Խաչատրյանը:
Սա, նրա կարծիքով, դա կհանգեցնի էներգետիկ հաշվեկշռի բացասական ուղղվածության:
Ըստ Խաչատրյանի` ատոմակայանի փակման գործընթացն էլ հեշտ չէ, դրա համար տարիներ են պետք։ Նրա կարծիքով, սակայն, ատոմակայանի աշխատանքի երկարաձգումը նույնպես չի բխում Հայաստանի շահերից:
Նրա խոսքով, նոր էներգաբլոկի շինարարությունը կարժենա մոտ 5 մլրդ դոլար: Սա նշանակում է, որ Հայաստանը, եթե ցանկանում է կառուցել այդպիսի էներգաբլոկ, կարող է ֆինանսական լուրջ խնդիրներ ունենալ:
«Կարծում եմ, որ մենք պետք է ձևավորենք երկրի համար անհրաժեշտ ամենաանհրաժեշտ օբյեկտների կառուցման ցուցակը: Օրինակ` միացնել ատոմակայանը, Հյուսիս-հարավ ճանապարհը», — ասաց Խաչատրյանը:
Նա կողմնակից է այն գաղափարին, որ գործող էներգաբլոկը փակելուց հետո պետք է ունենալ նորը: Փորձագետը կարծում է, որ եթե անգամ Հայաստանը կարողանա բավարար էներգիա ստանալ քամուց, արևից կամ այլ աղբյուրներից, միևնույն է ատոմակայանն անփոխարինելի է:
Խաչատրյանը ներկայացրեց ատոմային էներգիայից հրաժարված երկրների օրինակները, որոնք հետագայում ստիպված են եղել վերադառնալ դրան: Մյուս կողմից, նա առաջարկում է հաշվարկել ատոմակայանների այլ աղբյուրների հնարավոր փոխարինման տնտեսական և էներգետիկ նպատակահարմարությունը:
«Եթե ԱԷԿ-ի նոր էներգաբլոկի շահագործման համար անհրաժեշտ գումարները ներդրվեն վերականգնվող աղբյուրների մեջ, ապա հնարավոր է, որ մենք կարողանանք ինչ-որ կերպ ապահովել անհրաժեշտ էներգիան. Պետք է անել այդ հաշվարկները», — ասաց Խաչատրյանը:
Իսկ եթե 10 տարիների ընթացքում այդ գումարները վերականգնվող աղբյուրների ներմուծման միջոցով հնարավոր կլինի մոտենալ ԱԷԿ-ի արդյունքին, ապա դա արժե անել, կարծում է Խաչատրյանը:
Արևելյան գործընկերության ծրագիրը նախատեսում է ԵՄ-ի հետ ասոցացման հեռանկարը: Նախատեսվում էր, որ 2013 թ. նոյեմբերին Արևելյան գործընկերության Վիլնյուսի գագաթնաժողովում Երևանը կստորագրի ասոցացման և ԵՄ-ի հետ ազատ առևտրի գոտու մասին համաձայնագիրը: Սակայն դրանից երկու ամիս առաջ Հայաստանը հայտարարեց Մաքսային միությանը միանալու և եվրասիական ինտեգրմանը մասնակցելու մտադրության մասին: Հայաստանը Եվրասիական տնտեսական միությանը միացավ 2015 թ. հունվարին:
Եվրամիության խորհուրդը 2015 թ. հոկտեմբերի 12-ին Լյուքսեմբուրգում արտգործնախարարների մակարդակով կայացած հանդիպման ժամանակ լիազորեց Եվրոպական հանձնաժողովին բանակցություններ սկսել Հայաստանի հետ նոր համապարփակ պայմանագրի վերաբերյալ, որը փոխարինելու է ԵՄ-ի և հանրապետության միջև գործընկերության և համագործակցության մասին ընթացիկ համաձայնագրին:
Հայաստանը հույս ունի, որ փաստաթուղթը կստորագրվի Արևելյան գործընկերության առաջիկա գագաթնաժողովում, որը տեղի կունենա 2017 թվականի նոյեմբերի 24-ին Բրյուսելում:
