Արմենուհի Մխոյան, Sputnik.
Գյուղը բարձրլեռնային գոտում է: Այստեղ գարունը գրեթե չի զգացվում, ամառը զով է, իսկ ձմեռը` խստաշունչ. տևում է 6-7 ամիս: Գարնան առաջին բողբոջները նոր-նոր են Մեծ Մանթաշում զգացվում ու գարնանային գյուղատնտեսական աշխատանքների ժամանակաշրջանը թվում է` պետք է գյուղին աշխուժություն բերեր, բայց, ցավոք, երիտասարդների մահը, ասես, իր ցրտաշունչ բնության պես սառեցրել է մանթաշցուն: Գյուղը լռել է՝ չցանկանալով խախտել տղաների հանգիստը:
Գյուղի մի անկյունում, նախկին ճաշարանի շենքում, անհրապույր ու տխուր պատերից ներս, ապրում է Թալիշում զոհված ավագ լեյտենանտ Արգիշտի Գաբոյանի ընտանիքը: Մայիսի 13-ին Արգիշտին կդառնար 25 տարեկան, սակայն թշնամու ագրեսիվ գործողությունն անկատար թողեց զինվորական ակադեմիան ավարտելու երազանքը:
«Մաքուր էր ու շատ բարի, անչափ շատ էր սիրում զինվորականի գործը: 4 տարի է` Թալիշում էր: Սա էլ իր վերջին լուսանկարներից է, Թալիշում»,- արցունքները զսպելով որդու մասին է պատմում մայրը՝ Հասմիկ Սարգսյանը, ու ցույց տալիս որդու լուսանկարը՝ ձիու վրա, Թալիշի թավշյա բնության գրկում:
«Ձի շատ էր սիրում, ասում էր՝ ամենաթանկ մեքենայից շատ եմ սիրում»,- շարունակում է մայրը:
Հետաքրքրվում եմ՝ սիրած աղջիկ ունե՞ր, չէր պատրաստվում ամուսնանալ:
«Մեզ չէր ասում, բայց սիրտս վկայում էր, որ կար, թեև կարծում եմ` որդիս սիրում էր, բայց սերն անպատասխան էր: Որդուս օրագիրը մոտս է, բայց չեմ կարդացել ու չեմ էլ կարդալու, չեմ կարծում, որ ինքը կուզեր, որ ես կարդայի ու իր գաղտնիքն իմանայի»,- խոստովանում է մայրը` փորձելով փնտրել ու գտնել օրագիրը։ Չի գտնում։ Պարզվում է՝ կրտսեր եղբայրն է պահել:
Փոխարենը տիկին Հասմիկը հպարտությամբ ցույց է տալիս որդու սենյակը, որտեղ ամեն ինչ թողել են այնպես, ինչպես Արգիշտին է դասավորել: Սենյակ մտնելիս առաջին իսկ վայրկյանից պարզ է դառնում՝ տղան իսկական հայրենասեր է. ամենուր Նժդեհի, Վազգեն Սարգսյանի նկարներն են, եռագույնը, հայրենասիրական գրքեր, տղայի պատվոգրերն ու մեդալները: Որդու սենյակ մտնելիս մոր թախծոտ աչքերում մի պահ փայլ է նկատվում։ Երևի որդու ներկայությունն ու շունչն է զգում… Մեկիկ-մեկիկ ցույց է տալիս որդու իրերը՝ ուսանողական գրառումները, գրիչները, կոկիկ դասավորած կոշիկներն ու հագուստը:
«Ցավում եմ, խոսքեր չկան ասելու, բայց սա իմ որդու որոշումն էր, ու մենք չէինք կարող ոչինչ անել»,-նշում է մայրը:
Արևմտյան Հայաստանի Բասեն գավառի Խորասան գյուղից գաղթած ընտանիքներն այս տարածքում 1828-29 ական թթ.-ին են հիմնադրել Մեծ Արխվալին, որն էլ հետագայում վերանվանվել է ու դարձել Մեծ Մանթաշ: Մանթաշցին ժառանգել է բասենցու պայքարող ոգին: Ղարաբաղյան ազատամարտի ժամանակ համայնքում ստեղծվել է «Մանթաշ» գումարտակը, որը գործում է մինչ օրս:
Արգիշտիի հայրը՝ Արծվի Գաբոյանը, 26 տարվա զինվորական է, 1989 թվականից` արցախյան հերոսամարտի մասնակից, ավելին` ամուսնությունից մի քանի օր անց մեկնել է Արցախ, երեխաների ծնվելու ժամանակ էլ տանը չի եղել: Հայրենիքի նկատմամբ սերն անչափ խորն արմատն ունի այս մարդու սրտում, որդուն էլ նույն ոգով է դաստիարակել:
…Ապրիլի սկզբին կրկին առաջնագծում էր. ջոկատի հետ օգնության էր հասել Թալիշի զորամիավորումներին: Որդու զոհվելուց ժամեր առաջ հայրն ու որդին հանդիպել էին, գրկախառնվել, հետո Արգիշտին շտապել էր առաջադրանքը կատարելու, հայրը վերջին անգամ որդու հետևից էր նայել հեռադիտակով:
Թալիշում վերջին անգամ տեսավ որդուն, սակայն վերջին անգամը չէ, որ մեկնեց Արցախ. Արգիշտիի հայրը որոշել է` մեկնելու է հայրենիքի ու որդու նկատմամբ պարտքի զգացումով ու վրեժը սրտում: Այս որոշմանը միացել է նաև Արգիշտիի հորեղբայրը:
Մանթաշցի մյուս հերոսը 19-ամյա Արման Անդրասյանն է: 4 եղբոր հետ մեծացած տղան նույնպես սիրել է զինվորական գործը: Ծառայության մեջ է եղել 1 տարի 3 ամիս, հասցրել է սերժանտի կոչում ստանալ: Ծնողներին արդեն ասել էր, որ ժամկետային ծառայությունից հետո ուզում է ուսումը շարունակել հենց ռազմական ոլորտում:
«Շատ աշխատասեր էր, ասում էր` ծառայությունից հետո կգամ, տունը կնորոգեմ ու նոր կամուսնանամ: Ծառայության ընթացքում երբեք չի դժգոհել: Միշտ բարկանում էր, երբ հարցնում էի` հո սովա՞ծ չես: Ասում էր` հենց մյուս անգամ արձակուրդ գամ, ձեզ տեսեք ինչ պահածո եմ բերելու, որ ուտեք ու տեսնեք, որ սոված չենք: Միշտ կրկնում էր՝ շատ լավ եմ, բանակում ոչ մի բան ինձ պետք չէ»,- պատմում է Արմանի մայրը` Լիլիֆար Անդրասյանը՝ անկեղծանալով, որ տղան երբեք չի ասել, թե որտեղ է ու ինչի համար է սերժանտի կոչում ստացել։
Իսկ տղան Ջաբրաիլում էր, որտեղ էլ ապրիլի 2-ին զոհվել էր թշնամու գնդակից:
Արմանը նույնպես իր անկյունն ունի, որտեղ խնամքով դասավորված են տղայի լուսանկարներն ու հետմահու շնորհված «Մարտական ծառայության» մեդալը։
Մեծ Մանթաշի գյուղապետից պարզեցինք, որ մյուս հերոսի` 24-ամյա Մոնթեի ընտանիքը գյուղում չէ, Երևան է տեղափոխել:
2600 բնակիչ ունեցող Մեծ Մանթաշում շատերը հոգսեր ու խնդիրներ ունեն, բայց այսօր հենց այս ընտանիքներն են, որ ուշադրության ու սփոփանքի կարիք ունեն: Նրանց աջակցողներն ու սփոփանքի խոսքեր ասողներն էլ քիչ չեն: Ոմանք օգնում են թաքուն ու անանուն: Զոհված հերոսների հարազատներին ցավակցելու ու որոշակի աջակցություն ցուցաբերելու նպատակով Մեծ Մանթաշ այցելեցին նաև ՌԴ Տուլայի մարզի Նովոմոսկովսկ քաղաքի հայ համայնքի ներկայացուցիչները:
Զոհված տղաների ծնողները լավ են հասկանում` վիշտն ու ցավը բոլորինն է, ու իրենք մենակ չեն այդ վշտի հետ։
