Արման Վանեսքեհյան, Sputnik Արմենիայի քաղաքական վերլուծաբան
Հենց հիմա Էրդողանը մի շարք փորձեր է ձեռնարկում, որ դառնա Արցախի հարցի շուրջ բանակցային գործընթացի անմիջական ու լիարժեք մասնակից։ Ըստ ամենայնի՝ թուրք առաջնորդը մեծ ծրագիր է իրագործում, որի նպատակներից մեկը Սիրիայի թուրքոմաներին Արցախում վերաբնակեցնելուն։
Եթե ոչ թուրքոմաներ, գոնե բեդվիններ
Անկարան սկսել է գրանցել Սիրիայում ապրող թուրքմենական ընտանիքներին, որոնք պատրաստ են բնակվել Թուրքիայի անմիջական աջակցությամբ Ադրբեջանի սանձազերծած պատերազմի ժամանակ Արցախից գրաված տարածքներում։ Այս տեղեկությունը սկսել է միաժամանակ տարածվել մի քանի անկախ աղբյուրներից։
Օրինակ՝ Human Rights Organization - Afrin – Syria կազմակերպությունը պնդում է, որ սիրիական Աֆրինի թուրքական օկուպացիոն իշխանությունն այս տարի վերաբնակիչների հավաքագրման երկու կետ է բացել։ Նույնիսկ դրանց վայրն է հայտնի՝ Popular Credit Bank-ի Աֆրինի նախկին գրասենյակը ու «Ռոնահի» տպարանը։ Հետաքրքիր է, որ գրանցվում են ոչ միայն Աֆրինում բնակվող թուրքմենական ընտանիքները, այլև արաբ բեդվինները սիրիական Հոմս գավառից։ Կարելի էր զարմանալ, բայց...
Ստեղծված իրավիճակը վերլուծելիս պետք է հասկանալ, որ թուրքերն առաջին անգամ չէ, որ դիմում են նման մարտավարության։ Պետք է հիշել հարյուր տարվա վաղեմություն ունեցող պատմությունը․հենց այդպես` էթնիկ զտումների ճանապարհով Աթաթուրքի ժամանակ թուրքերը ժողովրդագրական բարեփոխումների հասան, երբ Թուրքական Հանրապետություն էին ստեղծում։ Այն ժամանակ տեղահանում ու կոտորում էին ոչ միայն հայերին, այլև հույներին, ալևիներին, գրեթե բոլոր քրիստոնյա ազգերին։
Այն ժամանակ մշտական բնակեցման համար այդ տարածք էին բերում թաթարների, թուրքերի, որոնց տեղավորում էին ավելի զարգացած արևմտյան շրջաններում՝ Կոստանդնուպոլիսում և այլն։ Նման ժողովրդագրական մանիպուլյացիաներն արդյունավետ դուրս եկան, ու հետագայում Անկարան բազմիցս օգտագործեց այդ գործիքակազմը։
Ղարաբաղի համար ռազմական բժիշկներ են ուղարկում. Ռուսաստանից երկու Իլ-76 ինքնաթիռ է թռել
Արդեն յոթանասունականներին Թուրքիան նույն միջոցով տեղահանեց գրաված Կիպրոսի հյուսիսային հատվածների բնակիչներին ու իր գաղութաբնակներին բերեց։ Ընդ որում՝ որոշ գնահատականների համաձայն՝ խոսքն ավելի քան երկու հարյուր հազար թուրքի մասին է․նրանք մայր Թուրքիայից Հյուսիսային Կիպրոսում վերաբնակեցվեցին։ Արդյունքում Անկարան վերահսկողություն ստացավ չճանաչված Հյուսիսային Կիպրոսի Հանրապետությունում անցկացվելիք ընտրությունների ու հանրաքվեների արդյունքների նկատմամբ։
Մեխանիզմն արդարացրել է իրեն ու նոր բան հորինելու իմաստ չկա։ Գրաված սիրիական Աֆրինից հանեցին թշնամի համարող քրդերին, այնտեղ բնակեցրեցին սունի արաբների, որոնք հաստատում էին իրենց թյուրքական ծագումը։ Թուրքերի համար ձեռնտու չէ նրանց Արցախում բնակեցնել, այդ պատճառով փնտրում են մոտակայքում՝ Հոմս գավառում։
Իդլիբում շատերն են պատրաստ քլունգը փոխարինել ինքնաձիգով ու Արցախ մեկնել
Իսկ եթե հաշվի առնենք, որ Ռուսաստանի ջանքերով մարտական գործողությունների դադարեցումից հետո էլ ահաբեկչական խմբավորումները շարունակում են մնալ Արցախի գրաված տարածքներում ու բուն Ադրբեջանում, ապա կարելի է կանխատեսել, որ այդ մի քանի հազար գրոհայինը հաճույքով այնտեղ կտեղափոխեն իրենց ընտանիքներին։ Ահա և ստացվում է, որ մի քանի տարի անց այդ շրջանի ժողովրդագրական պատկերն ամբողջովին կփոխվի։
Այդ ժամանակ պաշտոնական Բաքուն հաճույքով կհամաձայնի բուն Արցախում հանրաքվեի անցկացմանը, արդյունքներն էլ սիրով ցույց կտա ամբողջ աշխարհին։ Ու ոչ մի ռուս խաղաղապահ չի փրկի իրավիճակը, որքան էլ Ռուսաստանը փորձի պահել ուժերի, իրավունքի ու հայ և վերաբնակեցված թյուրքական բնակչության հավասարակշռությունն Արցախում։
Ի դեպ, իրադարձությունների հավանական զարգացման մի հետաքրքիր տրամաբանություն կանխատեսեց ռազմական լրագրող Սեմյոն Պեգովը (@wargonzoo)։ Խոսելով Իդլիբում կուտակված ահաբեկչական թափթփուկների մասին` Սեմյոնն ասաց, որ նրանց շարքում այդքան շատ չեն պրոֆեսիոնալ գրոհայինները, որոնք պատերազմն իրենց աշխատանքն են դարձրել։ Մի քսան տոկոս։ Մնացածը գյուղացիներ են, որոնք հաճույքով կփոխարինեն իրենց քլունգները «Կալաշնիկով» ինքնաձիգով` իրենց նվիրած հողակտորն ու տունը պաշտպանելու համար, եթե նրանց ընտանիքների հետ Արցախի գրաված շրջաններ տեղափոխվեն։ Նույն Իդլիբում նրանք շատ են, իսկ Արցախում հայերի դուրս գալուց հետո ազատ հողը շատ է։ Այնպես որ պետք է հասկանալ՝ ոչ ոքի ստիպելու կարիք չի լինի, իրենք են խնդրելու, որ վերաբնակեցվեն։
Էրդողանն ուզում է Արցախի շրջանները բնակեցնել սիրիացի գրոհայիններով. Սեմյոն Պեգով
Հաշվի առնելով այդ ամենը՝ հասկանալի է դառնում՝ ինչու Թուրքիայի խորհրդարանը հնարավորինս սեղմ ժամկետում որոշում կայացրեց իր զորքն Արցախյան վերջին պատերազմի արդյունքում Ադրբեջանի կողմից գրաված տարածք մտցնելու մասին։ Մոսկվայի ու Անկարայի նախկինում ձեռքբերված պայմանավորվածությունների տարընթերցումները նույն շարքից են։
Խոսքն այն մասին է, որ թեև Կրեմլը բազմիցս հայտարարել է, որ բուն արցախյան տարածքներում թուրք խաղաղապահների հետ համատեղ պարեկություն չի լինելու, Թուրքիայի նախագահ Էրդողանն ու պաշտպանության նախարար Խուլուսի Աքարն արդեն քանի անգամ է խոսում են ինչ-որ դիտորդական կետերի համատեղ պարեկության մասին։
Տիպիկ թուրքական «կրուտիտլար»
Ի դեպ, քաղաքական դաշտում նան մանիպուլյացիաները բնորոշ են թուրքական դիվանագիտությանը։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի ու նրա թուրք գործընկերոջ վերջերս կայացած հեռախոսազրույցում Արցախի շուրջ բանակցային գործընթացին այլ երկրների ներգրավման մասին խոսակցություն չի եղել։
Համենայն դեպս, Կրեմլի մամուլի ծառայության հաղորդմամբ՝ «կարծիքների փոխանակում է եղել հակամարտության գոտում հրադադարի ու բոլոր ռազմական գործողությունների վերահսկման կենտրոնի ստեղծման վերաբերյալ»։ Սակայն հաջորդ օրը Էրդողանը բավականին անսպասելի հայտարարություն արեց, որն ամենայն հավանականությամբ, զարմացրեց նաև Կրեմլի ներկայացուցիչներին։ Հայտարարությունը հետևյալն էր․
«Մենք՝ Թուրքիան, Ադրբեջանն ու Ռուսաստանը, ապահովելու ենք խաղաղությունը տարածաշրջանում, - ասել է Էրդողանը խորհրդարանում իր ելույթի ժամանակ, - սակայն նաև այդ գործընթացը լավացնելու հնարավորություն ունենք։ Ես և պարոն Պուտինը քննարկել ենք նաև տարածաշրջանի այլ երկրների հետ զարգացման աշխատանքը։
Այսինքն՝ պետք է հասկանալ, թե Թուրքիան նույնպես հարավ-կովկասյան տարածաշրջանում խաղաղության երաշխավո՞ր է։
Կներեք, բայց ինչպե՞ս, եթե վերջին հարյուր տարվա մեջ ամբողջ այս տարածաշրջանը Թուրքիայի համար «պատերազմի» գոտի է։ Պուտինն ինքն է բազմիցս հայտարարել, որ հաշվի առնելով հարյուր տարվա վաղեմության պատմությունն ու ժողովուրդների (խոսքը հայերի ու թուրքերի մասին է) միջև բավականին բարդ հարաբերությունները, թուրքական բանակի ներկայությունը հայերի բնակեցման վայրերում (նույնիսկ որպես խաղաղապահ) ան-ցան-կա-լի է։
Պուտինն ու Էրդողանը կրկին քննարկել են ԼՂ-ի հայտարարության կատարման ընթացքը
Իսկ Էրդողանը «դուխովացել» ու այլ անսպասելի հայտարարություն է արել․«...Մենք նաև պարոն Պուտինի հետ քննարկել ենք տարածաշրջանի այլ երկրների հետ հրադադարի ռեժիմի ընդլայնման աշխատանքը...Եթե երեք պետություններին ավելացնենք չորրորդ կամ հինգերորդ տարածաշրջանային երկիրը, ապա կարելի է այլ իրավիճակ ստանալ»։
Պուտինի մամուլի քարտուղար Պեսկովի արձագանքը տարածաշրջանի երրորդ, չորրորդ ու հինգերորդ երկրների մասին հարցին զուսպ էր։ Նա բառացի ասաց հետևյալը․«Երեկ երեկոյան մեր տարածած հաղորդագրությունից բացի ու դրանից ավելի ոչինչ չեմ կարող ձեզ ասել»։ Պետք է հասկանալ, որ նման պայմանավորվածություն չի եղել, իսկ Էրդողանն ինմպրովիզացիա է անում՝ թուրքական դիվանագիտությանը բնորոշ ոճով։
