Ամեն ինչ համեմատության մեջ է բացահայտվում, այդ թվում ՝ մետրոն։ Լոզանցիները, որոնք պնդում էին, որ իրենց մետրոպոլիտենն ամենալավն է, կարող է չիմանան, որ երևանյան մետրոն էլ ավելի լավն է։ Թեկուզ հենց միայն այն պատճառով, որ Լոզանում բարձրությունների տարբերությունը 336 մետր է, իսկ Երևանում՝ 550։ Տարբերությունն էական է։ Իսկ մինչ այդ, մսյո Ավդալին՝ վերջերս Երևան եկած հայկական ծագում ունեցող շվեցարացին, տխրում է, որ այնտեղ էլ, այստեղ էլ նույնչափ քիչ ուղևոր կա։
Շարունակենք համեմատել։ Գծերի ընդհանուր երկարությունն այնտեղ վեց կիլոմետր է, մեզ մոտ՝ տասնհինգ ու մի քիչ էլ ավելի։ Կարճ լոզանյան կիլոմետրերը բաշխված են տասնչորս կայարանների միջև 462 մետր միջին հեռավորությամբ, Երևանում հեռավորությունն ավելի շատ է, ճիշտ է՝ կայարանները թիվը երկու անգամ ավելի քիչ է։ Մեզ մոտ գնացքների մեջ մեքենավարներ են լինում, Լոզանում գնացքը կառավարում են ավտոմատները։ Ինչպես տեսնում ենք, տարբերություններն ավելի շատ են, քան նմանությունները։
Թեև, ամենակարևորը՝ Լոզանում մետրո կառուցելու համար հարկավոր եղավ միայն գավառային հանրաքվեի որոշումը, իսկ Երևանում պետք էր ստանալ ԽՄԿԿ ԿԿ քաղբյուրոյի որոշումը։ Իսկ դա նշանակում է նյարդեր, ժամանակ ու գումարներ, որոնք մենք չունեինք։ Այստեղ ես, վերջապես, Շվեյցարիան հանգիստ կթողնեմ, որ պարզեմ՝ ինչպես էին վարվում Հայաստանում, երբ ինչ-որ բան շատ էին ուզում, բայց չէր կարելի։
Ասում են՝ երևանցիներն ուզում էին սեփական մետրո ունենալ, որովհետև Թբիլիսիում այն արդեն կար ու կար նաև Բաքվում, իսկ Երևանում չկար։ Դա ճշմարտության միայն մի մասն է, իսկ ճշմարտությունն այն էր, որ քաղաքը լայնությամբ էր տարածվում, և ծայրերը միմյանց հետ կապելու համար տրանսպորտ էր հարկավոր, և այստեղ մետրոն հենց այն էր, ինչ պետք է։ Ու այնպիսի մարդիկ էին պահանջվում, որ կարողանում էին տեսնել հեռանկարներն ու որոնք գիտեին, թե ինչպես խորհրդային պայմաններում իրականացնել երազանքները։
Մետրոպոլիտենի կառուցման մասին հարց կարող էր բարձրացնել միայն հանրապետության առաջին դեմքը, իսկ լուծել այն՝ միայն Կրեմլի գլխավոր մարդը։ Որպիսի իր ուզածին հասնի Անտոն Քոչինյանը՝ այն ժամանակվա ԿԿ առաջին քարտուղարը, ստիպված էր ներկայացնել սյուժեներ «Հին Հունաստանի լեգենդներն ու առասպելները» ոճով։ Ինչ տեսք ուներ դա Երևանի մետրոպոլիտենի դեպքում։
Յոթանասնակաների սկզբին մայրաքաղաքում բնակչության թիվը քիչ էր նորմատիվ միլիոնից, ինչն, ինքնաբերաբար, հանում էր մետրոյի շինարարության հարցը, բայց տեղ էր թողնում, այսպես ասա՝ծ «արագընթաց տրամվայի», որը մշուշոտ հեռանկարում լիարժեք մետրոպոլիտենի էր վերակառուցվելու։ Պարզապես, քաղաքին անհրաժեշտ էր միլիոն, այլ ոչ իրական յոթ հարյուր յոթանասուն հազար բնակիչ։ Իսկ որտեղի՞ց բերել նրանց։
Բնությունից նվեր սպասելն անիմաստ էր, և ահա երևանյան նորածինների վիճակագրական տվյալներն արագորեն բարձրացան վեր, ինչը չէր հարաբերակցվում ծննդատների մահճակալների թվի հետ։ Նույնիսկ ոչ միայն Երևանի, այլև ողջ Հայաստանի։
Ինչպե՞ս դուրս գալ հետաքրքիր իրավիճակից։ Մշակվեց տարբերակ. իբր քաղաքացիներն ավելանում են ոչ միայն բնական աճի հաշվին, այլ նաև արտասահմանում ապրող հայերի հայրենիք վերադառնալու և Խորհրդային Հայաստանում ապրելու անսանձելի ցանկության շնորհիվ։
Կողմ քաշված չմնացին նաև վերին ուժերը։ «Հոգևորականությունն աջակցում է հայրենակիցների մղումներին։ Հայեր՝ դեպի տուն»,- իր խոսքն ասաց հայկական եկեղեցին՝ ցույց տալով, որ երբ պետք է, խելամիտ հավատարմություն է ցուցաբերում կուսակցության Կենտրոնական Կոմիտեի գործերի հանդեպ։ Սակայն ավելի էկզոտիկ դարձավ մի այլ տարբերակը։
Հանդիպելով Բրեժնևի հետ, Անտոն Երվանդի Քոչինյանը մետրոյի թեման բացեց բոլորովին այլ, անսպասելի անկյունից։ Նա ասաց այսպես։
«Տեղական փորձագետներն ուղեւորափոխադրումների տեխնիկական ուսումնասիրության հաշվարկներում լուրջ սխալ են թույլ տրվել: Սխալ հաշվարկի հիմքում ընկած է հայ ժողովրդի ավանդույթների ոտնահարումը: Բանն այն է», — Լեոնիդ Իլիչին բացատրեց Անտոն Երվանդովիչը,- «որ յուրաքանչյուր երիտասարդ հայ, եթե ապրում է ծնողներից առանձին, չի կարող հանգիստ ապրել, նա պետք է ամեն օր տեսակցության գնա նրանց։ Արյան կանչ է, ոչինչ անել չես կարող… Այդ պատճառով, ուղևորափոխադրումների ինտենսիվությունը պետք է լինի ավելի մեծ: Առնվազն մեկ ու կես անգամ»։
Ինչ վերաբերում է նրան, որ շաբաթը յոթ օր առանց ծնողներին հանդիպելու հայերը չեն կարող ապրել, իհարկե, ականջ է շոյում, բայց… Այդ ժամանակ նման հանդիպումները եղել են շատ, քանի որ, եթե նույնիսկ չէին ապրում նույն տանիքի ներքո՝ նույն քաղաքում էին։ Երեխաները ցրվեցին ամբողջ աշխարհով շատ ավելի ուշ:
․․․Համենայնդեպս, Երևանը մետրոպոլիտենի շինարարության իրավունք ստացավ և այն բացվեց 1981 թվականին։ Իհարկե, նոյեմբերյան մեծ տոների կապակցությամբ։ Հետո, իհարկե, փակեցին թերությունները վերացնելու համար, բայց դրանք արդեն մանրուքներ են։
