Դավիթ Գալստյան, Sputnik.
Մի կողմ թողնելով այն փաստը, որ սեփական երկրի բոլոր կորուստների և վնասների համար պատասխանատվություն կրողը հենց Ադրբեջանի իշխանությունն է՝ ամենայն լրջությամբ փորձում ենք հասկանալ, թե ինչ կորուստներից կարող էր խուսափել Բաքուն:
Ներկայացված թվերի խելամտությունը որոշելու համար Sputnik Արմենիա գործակալությունը դիմել է տնտեսագետ Վիլեն Խաչատրյանին: Իսկ քաղաքական գնահատական տվեց ՀՀ ԱԺ փոխխոսնակ Էդուարդ Շարմազանովը:
Եվ այսպես, ինչպես հայտնում են ադրբեջանական ԶԼՄ-ները հաշվարկվել է «ադրբեջանական հողերի օկուպացման հետևանքով հասցված վնասի» չափը: Այն Բաքվի գիտաժողովում ներկայացրել է «Ադրբեջանական Հանրապետության տարածքները Հայաստանի զինված ուժերի կողմից գրավելու արդյունքում կրած վնասների և զոհերի գնահատման» (այստեղ և հետագայում չակերտների մեջ են վերցված ադրբեջանական կողմի օրիգինալ սահմանումները) աշխատանքային խմբի նախագահ Խանհուսեյն Կազիմլին:
Այդ աշխատանքային խմբի տվյալներով՝ ամբողջ վնասը, որը Ղարաբաղյան հակամարտության շրջանակներում հասցվել է Ադրբեջանին, կազմում է 819,15 մլրդ դոլար:
Եվ այսպես, որտեղի՞ց այս թիվը: Ներկայացրած տվյալների համաձայն` վնասը ամփոփվել է հետևյալ կետերից:
1. Բնակչության մահվան, առողջության և նորմալ կենսամակարդակի կորստի արդյունքում կրած մարդասիրական-բարոյական կորուստները կազմել են 140,4 մլրդ դոլար,
2. գույքի ոչնչացման հետևանքով կրած կորուստներ` 7,4 մլրդ դոլար,
3. սոցիալական և տնտեսական ոլորտներին հասցված վնասներ` 126,46 մլրդ դոլար,
4. շրջակա միջավայրի և բնական հարստության կորուստներ` 244,42 մլրդ դոլար,
5. օկուպացիայի հետևանքով առաջացած զինվորական գերծախս, սահմանափակումներ և կորուստներ` 124,47 մլրդ դոլար,
6. պամամշակութային հուշարձաններին հասցված վնաս` 177 մլրդ դոլար:
Ծանոթանալով այս թվերին՝ տնտեսագետ Վիլեն Խաչատրյանը ասաց, որ ճիշտ գնահատելու համար, թե՞ արդյոք այս թվեր համապատասխանում են իրականությանը, անհրաժեշտ է իմանալ մեթոդիկան, որով իրականացվել է հաշվարկը: Բայց մենք դա չգիտենք, դրա համար վերլուծությունը շատ կոպիտ է լինելու:
Եվ այսպես` բնակչության մահվան, առողջության և նորմալ կենսամակարդակի կորստի արդյունքում կրած մարդասիրական-բարոյական կորուստները կազմել են 140,4 մլրդ դոլար: Տնտեսագետի կարծիքով` այս թիվը կարող էր հաշվարկված լինել հաշվի առնելով բոլոր հայերին, որոնք փախել են Ադրբեջանից հակամարտության սկզբում (նրանց իրենց քաղաքացի համարելով): Այս ամենը կարող էր հաշվարկվել որպես բնակչության կորուստ, սեփական քաղաքացիների արտագաղթ և այլն:
«Չգիտեմ, թե բարոյական մասը քանի տոկոս է կազմում այդ 140 մլրդ-ից: Անհրաժեշտ էր այն ընդհանուր գումարից տարանջատել: Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե բնակչության որ թվից են փախստականների և սպանվածների, հաշվարկ իրականացրել: Դա շատ կարևոր է, այլ պարագայում այդ թիվը կարող է մեծացվել մինչև ամենաանմիտ թիվը», — ասաց Խաչատրյանը:
Նրա խոսքով` նա նման ֆինանսական սանդղակ չգիտի, որով կարելի է չափել խաղաղ բնակչության մահվան, նրա փախուստի կամ երկրից մեկնելու հետևանքով ստացված բարոյական վնասը:
«Գույքի ոչնչացման հետևանքով կրած կորուստներ` 7,4 մլրդ դոլար», — բոլոր ներկայացրած թվերից այս թիվը տնտեսագետը տեսականորեն առավել հավանական անվանեց:
«Սոցիալական և տնտեսական ոլորտներին հասցված վնասներ` 126,46 մլրդ»: Նման թիվ, Խաչատրյանի խոսքով, կարող է լինել, եթե հաշվարկն արվի սկսած ճանապարհներից և վերջացրած ամենամյա տնտեսական ցուցանիշներով:
«Շրջակա միջավայրին և բնական հարստությանը հասցված վնասներ` 244,42 մլրդ դոլար»: Խաչատրյանի խոսքով, այս թիվը նույնպես հավանական է:
«Սա կարող է խելամիտ թիվ լինել, եթե հաշվի առնվեն, թե որքան անտառներ, հանքեր և այլն այնտեղ կան, որոնք հատագայում նախատեսվում էր մշակել, ինչպես նաև ներկայիս Արցախի ողջ տարածքում գտնվող մի շարք չգնահատված ռեսուրսներ», — ասաց Խաչատրյանը:
Ինչ վերաբերում է «օկուպացիայի հետևանքով առաջացած զինվորական գերծախս, սահմանափակումներ և կորուստներ` 124,47 մլրդ դոլար» կետին, ապա, տնտեսագետի խոսքով, պետք է հաշվի առնել, որ այնտեղ նշվում է «գերծախս» բառը:
«Եթե զինվորական ծախսերը բաժանենք 25 տարվա վրա, 5-6 մլրդ տարեկան, ապա այս դեպքում, թիվը խելամիտ կլինի: Այսինքն՝ այս հաշվարկի միակ տրամաբանությունն այն է, որ եթե պատերազմ չլիներ, բանակ էլ անհրաժեշտ չէր լինի: Նրանք կարող էին բոլոր ծախսերը 25 տարվա ընթացքում հաշվարկել, որպես պատերազմի արդյունք», — ասաց Խաչատրյանը:
Ամենաանհավանական թիվը, տնտեսագետի կարծիքով, նշված է «Պամամշակութային հուշարձաններին հասցված վնաս` 177 մլրդ դոլար» կետում:
«Ահա այս թիվը հաստատ չափազանցրած է, և հեռու է իրականությունից: Առաջինը, նրանք այդքան մշակութային արժեքներ չեն ունեցել: Նման թիվ ստանալու համար ռազմական գործողությունների ընթացքում ավերված յուրաքանչյուր տուն պետք է հաշվարկվեր որպես մշակութային արժեք», — նշեց Խաչատրյանը:
Sputnik Արմենիան որոշեց չսահմանափակվել տնտեսական հետևանքների գնահատմամբ և փորձել քաղաքական գնահատական ստանալ ՀՀ ԱԺ փոխխոսնակ Էդուարդ Շարմազանովից:
«Ես չգիտեմ, որտեղից են նման հաշվարկները, սակայն Ադրբեջանի կողմից Արցախի ժողովրդին հասցված ֆիզիկական, բարոյական, նյութական վնասը միլիոնավոր անգամ ավել է: Նրանք այդ կորուստները դոլարներով են հաշվարկում, իսկ մենք բարոյական սանդղակով», — ասաց Շարմազանովը:
Նրա խոսքով` եթե այս պատերազմը Բաքվի համար մաթեմատիկական հաշվարկներով է արտահայտվում, ապա հայկական կողմի համար այն պայքար էր` ապրելու իրավունքի համար:
«Մեզ համար մարդկային կյանքից ավելի թանկ բան չկա: 1991 թվականից Ադրբեջանը ռմբակոծում էր Արցախը, կորուստների պատճառը թող նա իր մեջ փնտրի: Ես չեմ հաշվարկել, թե մեզ ինչ վնաս է հասցվել, սակայն 820 մլրդ-ը` աբսուրդ թիվ է», — նշեց Շարմազանովը:
Նրա խոսքով` կրած կորուստների մեղավորը միշտ եղել է Բաքուն, և եթե Ադրբեջանը շարունակի իր այս քաղաքականությունը, նա նոր կորուստներ է ունենալու:
Շարմազանովը ևս մեկ անգամ ընդգծեց, որ Երևանի և Ստեփանակերտի համար հասարակ քաղաքացիների կյանքից ավելի արժեքավոր բան չկա, և հայկական կողմը ոչինչ չի խնայի նրանց պաշտպանելու համար:
Այսպիսով, հավանաբար, Բաքվի հնչեցրած որոշ թվերը կարող են իրական լինել: Սակայն ռազմական գործողությունների հետևանքով որքան ավելի շատ կորուստներ լինեն, այնքան ավելի ուժեղ կողմերը պետք է ձգտեն խաղաղություն հաստատելուն:
Շփման գծում վերջին դիվերսիաներն և իրավիճակի լարումը խոսում է այն մասին, որ Բաքվի համար այս թվերը միայն խորհրդանշական նշանակություն ունեն:
