Ուր են Բարձրաքաշի եկեղեցին «փրկողները». 10-րդ դարի կառույցը հրատապ օգնության կարիք ունի
Ուր են Բարձրաքաշի եկեղեցին «փրկողները». 10-րդ դարի կառույցը հրատապ օգնության կարիք ունի
Sputnik Արմենիա
Հուշարձանի վերականգնման համար մրցույթներ են հայտարարվել, մի դեպքում շահած ընկերության ներկայացրած նախագիծը չի ընդունվել, մյուս դեպքում էլ` մրցույթը մասնակից էլ... 16.07.2023, Sputnik Արմենիա
2023-07-16T11:57+0400
2023-07-16T11:57+0400
2023-07-16T11:57+0400
եկեղեցի
լոռի
ավերակներ
կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն (կգմս)
Դսեղ գյուղից մոտ 2 կմ հեռավորության վրա` ձորակում, Լոռվա խիտ անտառներում է Բարձրաքաշի Սուրբ Գրիգոր վանական համալիրը, ավելի ճիշտ այն, ինչ մնացել է Մամիկոնյանների օրոք կառուցվածից։ Պատերի կանգուն հատվածները, այս ու այն կողմ թափված զարդաքանդակներով, միջնադարյան արձանագրություններով քարերը հուշում են, թե ինչ շքեղ տեսք է ունեցել կառույցը հարյուրավոր տարիներ առաջ։Վանական համալիր հասնելու համար պետք է ձորն ի վար իջնել, զբոսաշրջիկներն այնքան շատ են այս արահետով անցնում, որ նույնիսկ առաջին անգամ ու առանց ուղեկցողի եկողին ճամփան ինքն է տեղ հասցնում։ Այս ճանապարհին է նաև հայտնի Գիքորի աղբյուրը։ Երբ հասնում եք աղբյուր, ուրեմն ճանապարհի գրեթե կեսն անցել եք։ Կանգ եք առնում, սարերից հոսող աղբյուրից բռով ջուր խմում ու շարունակում ճամփան։Քայլում ես ու հակասական տեսարան է աչքիդ առաջ բացվում։ Մի կողմից տխրեցնող ավերակներ են, մյուս կողմից` անգամ ավերված վիճակում համալիրը հիացնում է։Բարձրաքաշի վանական համալիրը կազմված է երկու եկեղեցիներից` Սուրբ Գրիգոր և Սուրբ Աստվածածին ու գավիթից։ Միջնադարյան վանական համալիրը թվագրվում է 10-13-րդ դարերով: Հնագույն կառույցը միանավ Ս. Գրիգոր եկեղեցին է` 10-րդ դար: Հարևանությամբ համալիրի գլխավոր եկեղեցին է` գմբեթավոր բազիլիկ տիպի Ս. Աստվածածինը։ Ըստ հարավային պատի արձանագրության` կառուցել է Համազասպ Մամիկոնյանի թոռ Մարծպանը 1221 թ.-ին: Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու գավիթը, ի տարբերություն հայկական ավանդական գավիթների, եկեղեցուն կից է ոչ թե արևմուտքից, այլ հարավից:Այստեղից քիչ հեռու հուշարձանախմբի մյուս կառույցներն են` ձիթհանը, Մամիկոնյանների տոհմական գերեզմանատունն ու Սուրբ Հարություն մատուռը` «Ագռավիտունը» կամ, ինչպես տեղացիներն են այն անվանում, «Ագռավագեղեցիկը»։ Այստեղի մասին դսեղցիների շրջանում մի պատմություն է հայտնի, որը սերնդեսերունդ են փոխանցում։ Ասում են` դարեր առաջ` եկեղեցին կառուցելիս շինարարները կաթսայով ճաշ են կրակի վրա եփելիս եղել, երբ թունավոր օձը սողալով եկել, կաթսայի մեջ է մտել։ Վերևից ագռավը դա տեսել է ու իրեն կաթսայի մեջ նետել, կաթսան շրջվել է, ճաշը թափվել։ Շինարարները հասկացել են, որ ագռավն իրենց կյանքն է փրկել և այստեղ փոքրիկ մատուռ են կառուցել։ Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ մայր տաճարը ներառվել է աշխարհի 25 ամենագեղեցիկ եկեղեցիների ցանկումԻնչու՞ մինչ այսօր Բարձրաքաշի Սուրբ Գրիգորը վերականգնված չէ։ ՀՀ ԿԳՄՍՆ պատմության և մշակույթի հուշարձանների պահպանության վարչության պետ Հարություն Վանյանի խոսքով` վերականգնման պետական ծրագիր հիմա էլ կա, այս տարիներին ամրակայման ժամանակավոր աշխատանքներ արվել են, սակայն հարցին հիմնովին լուծում տալ չի հաջողվել։ Ըստ Վանյանի` սա բավականին բարդ օբյեկտ է, սողանքների, հիմնատակերի խնդիրներ կան։2021 թվականին ԿԳՄՍ նախարարության պատվերով արվեցին պեղումներ, հնագիտական հետազոտություն իրականացվեց, նաև այնպիսի աշխատանքներ, որոնք նախորդում են նախագծմանը։ Հուշարձանի վերականգնման աշխատանքների իրականացման համար մրցույթ հայտարարվեց։«Մրցույթում շահած ընկերության ներկայացրած նախագիծը, որ քննարկվեց գիտամեթոդական խորհրդում, մեր կողմից բավարար չգնահատվեց, աշխատանքը չընդունվեց»,– նշեց Վանյանը։Հայտարարվեց ևս մեկ մրցույթ, որն այս անգամ մասնակից էլ չունեցավ։ Մի քանի օրից երրորդ մրցույթն է հայտարարվելու։ Նախարարությունում հույս ունեն, որ այս մրցույթը մասնակից ու հաղթող կունենա, որի ներկայացրած նախագծով հնարավոր կլինի փրկել Սուրբ Գրիգորը։
Հուշարձանի վերականգնման համար մրցույթներ են հայտարարվել, մի դեպքում շահած ընկերության ներկայացրած նախագիծը չի ընդունվել, մյուս դեպքում էլ` մրցույթը մասնակից էլ չի ունեցել։ Ոլորտի պատասխանատուները Գ դասի ճարտարապետներին հրավիրում են փրկել Սուրբ Գրիգորը։
Դսեղ գյուղից մոտ 2 կմ հեռավորության վրա` ձորակում, Լոռվա խիտ անտառներում է Բարձրաքաշի Սուրբ Գրիգոր վանական համալիրը, ավելի ճիշտ այն, ինչ մնացել է Մամիկոնյանների օրոք կառուցվածից։ Պատերի կանգուն հատվածները, այս ու այն կողմ թափված զարդաքանդակներով, միջնադարյան արձանագրություններով քարերը հուշում են, թե ինչ շքեղ տեսք է ունեցել կառույցը հարյուրավոր տարիներ առաջ։
Վանական համալիր հասնելու համար պետք է ձորն ի վար իջնել, զբոսաշրջիկներն այնքան շատ են այս արահետով անցնում, որ նույնիսկ առաջին անգամ ու առանց ուղեկցողի եկողին ճամփան ինքն է տեղ հասցնում։ Այս ճանապարհին է նաև հայտնի Գիքորի աղբյուրը։ Երբ հասնում եք աղբյուր, ուրեմն ճանապարհի գրեթե կեսն անցել եք։ Կանգ եք առնում, սարերից հոսող աղբյուրից բռով ջուր խմում ու շարունակում ճամփան։
Քայլում ես ու հակասական տեսարան է աչքիդ առաջ բացվում։ Մի կողմից տխրեցնող ավերակներ են, մյուս կողմից` անգամ ավերված վիճակում համալիրը հիացնում է։
Բարձրաքաշի վանական համալիրը կազմված է երկու եկեղեցիներից` Սուրբ Գրիգոր և Սուրբ Աստվածածին ու գավիթից։ Միջնադարյան վանական համալիրը թվագրվում է 10-13-րդ դարերով: Հնագույն կառույցը միանավ Ս. Գրիգոր եկեղեցին է` 10-րդ դար: Հարևանությամբ համալիրի գլխավոր եկեղեցին է` գմբեթավոր բազիլիկ տիպի Ս. Աստվածածինը։ Ըստ հարավային պատի արձանագրության` կառուցել է Համազասպ Մամիկոնյանի թոռ Մարծպանը 1221 թ.-ին: Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու գավիթը, ի տարբերություն հայկական ավանդական գավիթների, եկեղեցուն կից է ոչ թե արևմուտքից, այլ հարավից:
Այստեղից քիչ հեռու հուշարձանախմբի մյուս կառույցներն են` ձիթհանը, Մամիկոնյանների տոհմական գերեզմանատունն ու Սուրբ Հարություն մատուռը` «Ագռավիտունը» կամ, ինչպես տեղացիներն են այն անվանում, «Ագռավագեղեցիկը»։ Այստեղի մասին դսեղցիների շրջանում մի պատմություն է հայտնի, որը սերնդեսերունդ են փոխանցում։ Ասում են` դարեր առաջ` եկեղեցին կառուցելիս շինարարները կաթսայով ճաշ են կրակի վրա եփելիս եղել, երբ թունավոր օձը սողալով եկել, կաթսայի մեջ է մտել։ Վերևից ագռավը դա տեսել է ու իրեն կաթսայի մեջ նետել, կաթսան շրջվել է, ճաշը թափվել։ Շինարարները հասկացել են, որ ագռավն իրենց կյանքն է փրկել և այստեղ փոքրիկ մատուռ են կառուցել։
Ինչու՞ մինչ այսօր Բարձրաքաշի Սուրբ Գրիգորը վերականգնված չէ։ ՀՀ ԿԳՄՍՆ պատմության և մշակույթի հուշարձանների պահպանության վարչության պետ Հարություն Վանյանի խոսքով` վերականգնման պետական ծրագիր հիմա էլ կա, այս տարիներին ամրակայման ժամանակավոր աշխատանքներ արվել են, սակայն հարցին հիմնովին լուծում տալ չի հաջողվել։ Ըստ Վանյանի` սա բավականին բարդ օբյեկտ է, սողանքների, հիմնատակերի խնդիրներ կան։
2021 թվականին ԿԳՄՍ նախարարության պատվերով արվեցին պեղումներ, հնագիտական հետազոտություն իրականացվեց, նաև այնպիսի աշխատանքներ, որոնք նախորդում են նախագծմանը։ Հուշարձանի վերականգնման աշխատանքների իրականացման համար մրցույթ հայտարարվեց։
«Մրցույթում շահած ընկերության ներկայացրած նախագիծը, որ քննարկվեց գիտամեթոդական խորհրդում, մեր կողմից բավարար չգնահատվեց, աշխատանքը չընդունվեց»,– նշեց Վանյանը։
Հայտարարվեց ևս մեկ մրցույթ, որն այս անգամ մասնակից էլ չունեցավ։ Մի քանի օրից երրորդ մրցույթն է հայտարարվելու։ Նախարարությունում հույս ունեն, որ այս մրցույթը մասնակից ու հաղթող կունենա, որի ներկայացրած նախագծով հնարավոր կլինի փրկել Սուրբ Գրիգորը։
